Testun y dysgu a’r trafod yn ’Bethania’ eleni fydd Llyfr Josua - un o lyfrau anoddaf y Beibl ydyw; llyfr yn drwm o ryfela, lladd a dinistr.
Josua 2:1-21
Y Canaanead cyntaf i bobl Israel gyfarfod wedi croesi’r Iorddonen oedd Rahab y butain.
Rhoddodd loches i’r ysbiwyr ar yr amod ei bod hi a’i theulu yn cael eu harbed pan syrthiai Jericho i afael yr Israeliaid.
Cawn ragor o’i hanes yn y chweched bennod.
Prin fod Rahab wedi cael lle amlwg yng nghroniclau’r Canaaneaid.
Iddynt hwy roedd ei henw’n gyfystyr a dichell a thwyll.
Ond y mae Iddewon a Christnogion wedi ei gweld mewn goleuni tra gwahanol.
Yn ôl y traddodiad Iddewig, fe ymbriododd a Josua ar ôl iddi gael tröedigaeth, ac y mae’r proffwyd Jeremeia yn un o’i disgynyddion.
Caiff yr un fain, os nad mwy o barch gan Gristnogion.
Y mae Mathew (1:5) yn ei gosod yn daclus yn achau Iesu o Nasareth. Hi oedd mam Boas, tad-cu Jesse, tad Dafydd.
Ond mae awduron y Testament Newydd yn mynd ymhellach, ac yn ei chymeradwyo am ddau beth sy’n sylfaenol i’r grefydd Gristnogol: ei ffydd a’i gweithredoedd.
Yn Hebreaid 11:31 y mae’r awdur yn ei chynnwys yn y rhestr hir o gewri’r ffydd Iddewig: Trwy ffydd, ni chafodd Rahab, y butain, ei difetha gyda’r rhai oedd wedi gwrthod credu.
Cyffesodd ei chred yn Arglwydd Dduw Israel ar sail yr hyn a glywodd amdano.
Wrth ystyried y fuddugoliaeth a gafodd Israel dros yr Eifftiaid a’r Amoriaid, rhesymodd fod yr Arglwydd yn gryfach na’i duwiau hi.
Roedd hanes yn cadarnhau ei ffydd a’i harwain i gyfaddef wrth yr ysbiwyr: ... yr Arglwydd eich Duw, efe sydd Dduw yn y nefoedd uchod, ac ar y ddaear isod.
Yn Iago 2:25 defnyddir Rahab fel enghraifft o’r hyn sydd yn deillio o wir ffydd: Onid trwy weithredoedd y cyfiawnhawyd Rahab, y butain pan dderbyniodd hi’r negeswyr a’u hanfon i ffwrdd ar hyd ffordd arall? Fel y mae’r corff heb anadl yn farw, felly hefyd y mae ffydd heb weithredoedd yn farw.
Gofal am eraill oedd ffrwyth Rahab.
Heb y ffydd honno a’i ffrwyth, ni fuasem erioed wedi clywed amdani, ac ni fuasai ei henw wedi cael ei gyplysu a’r enw sydd goruwch pob enw.
Josua 3:1-8
Er nad oedd croesi’r Iorddonen yn brofiad mor dyngedfennol yn hanes Israel a chroesi’r Môr Coch, yr oedd serch hynny yn ddigwyddiad pwysig ac unigryw.
Ar lan afon cafodd y genedi ei hatgoffa gan Josua nad oedd wedi tramwyo’r ffordd hon o’r blaen.
Fe fyddai arni angen help i wynebu’r dyfodol yn hyderus, angen arwydd fod Duw gyda hi yn gymorth mewn cyfyngder.
Yr arch, cist bren yn dal llechau’r cyfamod oedd yr ateb.
Symbol gwahanol o’r presenoldeb dwyfol i’r rhai a welwyd yn yr anialwch oedd hwn.
Yno, y golofn dan a’r cwmwl, symbolau yn perthyn i fyd natur, oedd yr arwyddion fod Duw ar y blaen.
Ond yn arch y cyfamod datguddiodd Duw ei hun mewn ffordd arall, ffordd fwy personol.
Dyma’r Duw a ddewisodd Israel allan o’r holl genhedloedd, dyma’r una’i carodd ac a roddodd ei gyfraith iddi i’w harwain.
Yr oedd yr arch yn fwy arwyddocaol na’r cwmwl, ac arni hi yr oedd Israel i edrych wrth fynd trwy’r Iorddonen.
Sylwn fod tua milltir rhwng yr arch a’r fyddin.
Arwydd o barch oedd y pellter hwn rhwng Duw a’i bobl, ond yr oedd hefyd yn sicrhau fod yr arch yn weladwy i bawb.
Petai’n cael ei chario o fewn ychydig lathenni i’r milwyr, y rhengoedd blaen yn unig a fyddai’n ei gweld.
Trefnodd Josua fod pawb yn medru gweld yr arch drosto’i hun, ac o ganlyniad yn gwybod y ffordd.
Daw’r Cristion yntau i wybod y ffordd wrth gadw ei lygad ar yr Arglwydd a chael profiad personol o’i gwmni ar y ffordd.
Josua 3:9-17
Yr hyn a geir yn adnod 16 yw darlun o argae anweledig a’r dŵr yn cronni'r to ôl iddo.
Y mae rhai wedi ceisio esbonio’r digwyddiad trwy son am dirlithriad neu ddaeargryn.
Tair gwaith yn ystod y saith can mlynedd diwethaf tystia haneswyr fod y glannau uchel sydd bob ochr iddi wedi llithro i’r Iorddonen a’i chau am oriau. Gallai’r un peth fod wedi digwydd yng nghyfnod Josua.
Ond nid oes angen chwilota am reswm ffeithiol.
Cofiwn mai diwinydd, nid hanesydd, oedd awdur Llyfr Josua; ac iddo ef gwerth ysbrydol, hid hanesyddol sydd i’r stori.
Y mae’r cyferbyniadau rhwng y stori hon a hanes yr ymwared o’r Aifft yn amlwg.
Fel arweinwyr, roedd Moses a Josua yn ddigon tebyg i’w gilydd.
Roeddent ill dau yn benderfynol o gyrraedd Canaan, ac fe anfonodd y ddau ohonynt ysbiwyr o’u blaen. Rhagflaenodd Duw ei bob ar eu taith trwy ddefnyddio colofn dan yn y naill le, ac arch y cyfamod yn y llall. Cysylltir y ddau ddigwyddiad a Gŵyl y Pasg yn nhraddodiadau crefyddol Israel (Josua 5:10-12).
Yn y ddwy stori gwyrth sy’n galluogi Israel i fynd yn ddiogel trwy’r dyfroedd.
I’r Hebrëwr roedd yr Exodus a hanes croesi’r Iorddonen yn brawf o dri gwirionedd ysbrydol.
Yn gyntaf, fod ei Duw yn Dduw nerthol a fedai reoli grym natur a’r ddefnyddio i’w ddibenion ei hun.
Yn ail, fod Duw yn ffyddlon i’w air. Roedd wedi addo i’r tadau yr arweiniai’r genedl o gaethiwed i Ganaan; yma caiff yr addewid ei chyflawni.
Yn olaf, mai Duw ac nid yr Israeliaid oedd yn haeddu’r clod am drechu’r pharo a meddiannu Canaan.
Trwy wyrth, trwy weithred ddwyfol nid gweithred ddynol, y daeth Israel i wlad yr addewid.
