'YMLAEN': Y SUL A'R WYTHNOS NEWYDD

Edrychwn ymlaen at y Sul nesaf; Sul llawn, ac amrywiol ei fendithion: aelodau o deuluoedd Patchell a Williams fydd yn arwain yr Oedfa Foreol Gynnar (13/11 am 9:30 yn y Festri).

Croeso cynnes i gyfeillion o Eglwys Hermon, Cynwyl Elfed sydd yn ymuno ȃ ni yn ein hoedfaon boreol.

Oedfa Foreol (10:30): Gallant Act y Parchedig Rowland Hughes a ‘Imagine’ John Lennon fydd testun sylw homilïau’r Gweinidog. Rhaid, mentro ambell gallant act: maddeuant, trugaredd, tynerwch, tosturi, cariad, caredigrwydd. Dengys ein gallant acts mai cristnogion-o-ddifri ydym ac eglwys-di-rigamarôl. Nid digon breuddwyd o gymod, heb ymdrech i gymodi. Nid digon dychmygu byd o gytgord, heb greu a chynnal cytgord yn lleol. Imagine? Nid dychmygu mo gwaith y Cristion, ond gweithredu. Ofer dychmygu byd gwell heb ein bod yn mentro gweithio a chydweithio i greu byd sy’n well i fyw.

Liw nos (18:00) cyflwynir eto dwy homili. Mae’r naill a’r llall yn ymgais gan ein Gweinidog i ymateb i fuddugoliaeth Donald Trump yn Etholiad Arlywyddol UDA. Mae’r ddwy homili yn pwyso ar Jeremeia broffwyd. Nodweddwyd ei gyfnod yntau hefyd â newid mawr a brawychus. Ym mhennod 4, cawn ganddo gyfres o ddarluniau tywyll. Mae darluniau tywyll Jeremeia’n adlewyrchu tywyllwch ein cyfnod ni, ond mae llygedyn yn olau yn narlun tywyll y Proffwyd: ni wnaf ddiwedd arni (Jeremeia 4:27b) Nid Duw yn penderfynu gorffen â’i fyd yw Duw Jeremeia. Daeth newid byd, a newydd fyd, do ... ond, erys cariad Duw.

Bydd yr ail homili yn trafod y gwahaniaeth rhwng hunanaddoliad a hunan-barch. Ym mhennod 9, meddai Duw trwy gyfrwng Jeremeia fel hyn: Nac ymffrostied y doeth yn ei ddoethineb, na’r cryf yn ei gryfder, na’r cyfoethog yn ei gyfoeth. Ond y sawl sy’n ymffrostio, ymffrostied yn hyn: ef fod yn fy adnabod u, mai myfi yw’r ARGLWYDD (Jeremeia 9:23,24 BCN).

Mae’r ddwy adnod hon yn crynhoi swm a sylwedd y neges broffwydol ym mhob oes. Y mae’n air yn ei bryd heddiw. Ni fu balchder y doeth, y cryf a’r cyfoethog erioed yn uwch nad yw yn ei dyddiau ni. Doethineb i’w hofni yw honno sy’n gwneud dyn yn falch, yn lle ei wneud yn wylaidd, ac mae’r un peth yn wir am gryfder a chyfoeth. Gostyngeiddrwydd yw nodwedd amlycaf y sawl sy’n adnabod Duw. Y mae adnabod Duw yn bosibl nid am i ni ddod o hyd iddo, ond am ei fod Ef yn gweld yn dda i’w ddatguddio ei hun i ni. Nid oes le felly i ymffrost.

Bydd cyfle i gyfrannu nwyddau tuag at Fanc Bwyd Caerdydd yn ystod y dydd

PIMS nos Lun (14/11; 19:00-20:30 yn y Festri): bydd ein pobl ifanc yn dysgu am waith yr elusen Toilet Twinnig <http://www.toilettwinning.org> Boed bendith ar y bobl ifanc hyn sydd â chymaint i’w gynnig: doniau, syniadau ffres, ynni a brwdfrydedd. Boed i Dduw fendithio ein llafur gyda’r ifanc. Na fydded inni arbed dim yn ein hymgais i greu o Minny Street cartref ysbrydol iddynt.

Pwyllgor Cyngor Eglwysi Cymraeg Caerdydd (14/11; 19:30) yn y Tabernacl, Yr Ais.

Cymdeithas Ddiwylliannol Eglwys Minny Street. Llongyfarchwn y Swyddogion a’r Pwyllgor ar baratoi rhaglen mor ddiddorol, a llawn amrywiaeth. (15/11; 19:30 yn y Festri) Fy Milltir Sgwâr yng nghwmni Elenid Jones a Dewi Lloyd Lewis.

'Solvitur ambulando', meddai Awstin Sant (c.354-430): ‘Datrysir y peth drwy gerdded’. Un o fendithion pennaf bywyd yw cerdded; ychwanegir bendith at fendith wrth gerdded mewn cwmni. Cofiwch felly, bore Iau (17/11; 10:30) Taith Gerdded yng Nghaeau Llandaf.

Babimini bore Gwener (18/11; 9:45-11:15 yn y Festri): gwên, a chroeso, cwmni a phaned i’r rhieni; ac i’r plantos: hwyl a chân, chwarae a chwerthin.

Cyngerdd i gofio John Albert Evans yn y Tabernacl, Yr Ais. (18/11; 19:45).

'GALLANT ACT' Y PARCHEDIG ROWLAND HUGHES

Derbyniais amlen wen gan gyfaill imi ar ôl yr Oedfa nos Sul. Yn yr amlen ‘roedd tudalen flaen y Carmarthen Journal, Friday June 3, 1921.

Yn y Local News, cofnodwyd hanes am un o weinidogion yr eglwys hon (1921-28): Y Parchedig Rowland Hughes.

Gallant Act, - The Rev. Rowland Hughes, BD, pastor of Minny Street Welsh Congregational Church, Cardiff, who preached at the anniversary services at Lammas Street Chapel on Sunday, performed a gallant act at the Cardiff G.W.R Station on Saturday when waiting on the No. 3 platform for a train to convey him to Carmarthen. In the bustle of the moment a lady fell off the platform in front of an approaching train. Mr. Hughes who was standing close by, immediately jumped to her assistance, and with much promptitude lifted her body on to the platform. The waiting passengers held their breath as Mr. Hughes clambered from his perilous position, and ready hands were outstretched to pull the heroic minister out of danger. They succeeded in doing so just as the engine crashed by. Mr. Hughes, who was not known to the passengers on the platform hastily and unostentatiously took his seat in the train and departed before his identity became known.

Gwych o stori, gwych o gofnod: gweinidog yn dod i’r adwy. Ystyriwn yr wythnos hon felly Gallant Act y Parchedig Rowland Hughes. Ni fu erioed fwy o angen am gallant acts. Yr ateb i hyn o fyd yw amrywiol a chyson gallant acts. Byddwn yn barod ein cymorth, beth bynnag bo’r sefyllfa neu’r gofyn, heb anghofio un tro ein bod wrth wneud, yn plygu i ewyllys ein Harglwydd Iesu. I’r gwaith o gynorthwyo pobl y rhoes Iesu ei fryd, ei amser a’i fywyd, gan fyned oddi amgylch gan wneuthur daioni (Actau 10:38): lleddfu gofidiau, esmwytháu beichiau a chodi’r gwan i fyny: gallant acts bo un.

Yn lleol, a ledled byd, Corff Crist yw’r Eglwys, felly nid dweud y drefn wrth y byd yw ei phriod waith; nid concro’r byd, na’i gyfundrefnu, ond cynnig cymorth iddo: fel unigolion ac fel eglwys mentrwn ambell gallant act: maddeuant, trugaredd, tynerwch, tosturi, cariad, caredigrwydd. Pobl y gallant acts sydd yn dod â chymorth Duw yng Nghrist o fewn cyrraedd pobl.

(OLlE)

CYTGAN

Y mae fy nghariad fel tusw o flodau henna

o winllannoedd Engedi.

(Caniad Solomon 1:14 BCN)

Cymharir y priodfab yn awr i flodau henna. Man glas mewn diffeithwch oedd Engedi I’r gorllewin o’r Môr Marw.

Deuai’r blodau gyda’r gwanwyn a rhoddasant liw ar fynydd a dôl. Ond, gan iddynt flodeuo’n gyflym, diflanasant yn gyflym hefyd. ‘Roeddent yn ddarlun, nid yn unig o’r prydferth, ond o’r gwan a’r diflanedig. Dysgodd Iesu'r wers honno i’w ddisgyblion: Os ydy Duw yn gofalu fel yna am flodau gwyllt (sy’n tyfu heddiw, ond yn cael eu llosgi fel tanwydd fory), mae’n siŵr o ofalu amdanoch chi! Ble mae’ch ffydd chi? (Mathew 6:30 beibl.net). Gwelodd y Salmydd o’i flaen yr un wers: Dyddiau dyn sydd fel glaswelltyn; megis blodeuyn y maes, felly y blodeua efe (Salm 103:15 WM).

Darlun o’r prin a’r prydferth ydyw. Diolchwn am bethau prin bywyd. Boed i Dduw ein cynorthwyo i’w hadnabod a’u gwerthfawrogi. Benthycwn brofiad William Williams (1717-91) yn sbardun i fyfyrdod pellach a gweddi:

Ymhlith holl ryfeddodau’r nef

hwn yw y mwyaf un

gweld yr anfeidrol, ddwyfol Fod

yn gwisgo natur dyn. Amen.

(OLlE)

GAIR AM AIR

Mokita

Perthyn i bob iaith geiriau na ellid yn llawn a llwyr eu cyfieithu i iaith arall. Mae’r gyfres hon o fyfyrdodau yn ymdrin ag ambell un o’r geiriau diddorol rheini. Daw testun ein sylw heddiw o iaith a siaredir ym Mhapua Gini Newydd, Kivila: Mokita. Yn fras, Mokita yw’r gwirionedd hwnnw nad yw neb yn sôn amdano er bod pawb yn llwyr ymwybodol ohono. Daw’r ymadrodd Saesneg The elephant in the room â ni’n agos at ystyr Mokita.

Gan gydnabod fod sawl enghraifft o Mokita crefyddol, hoffem fynd i’r afael ag un yn fras heddiw: y darnau dicllon, cas rheini o’r Beibl. Gwyddom amdanynt; gwyddom fod y rhain ynghudd ym mhlygion Air disglair Duw, ond prin, os o gwbl y cyfaddefwn hynny: Mokita.

Ystyriwn, er enghraifft y Salmau Dial: Salmau 35, 58, 59, 69, 83, 109 a 137. Geilw rhai o’r Salmau hyn am y driniaeth fwyaf annynol posibl i’r gelyn, ac ni ddichon unrhyw glyfrwch esboniadol eu cyfiawnhau: Gwyn ei fyd y sawl sy’n cipio dy blant ac yn eu dryllio yn erbyn y graig (137:9 BCN). Rhaid cydnabod eu bod yn gyfan gwbl gwbl gyfan erchyll. Profiad annymunol yw darllen ac ystyried y Salmau Dial. Sut all Duw siarad â ni, drwy’r fath Salmau cas, gwenwynig a dialgar? Sut mae myfyrio uwchben y fath syniadaeth? Gellid ei hanwybyddu felly! Dim o gwbl. Maent yn y Beibl; perthynant i’r datguddiad o Dduw a gawn yno. Gwna Mokita ddim mo’r tro.

Wrth ystyried y Salmau Dial, dylid ceisio cofio fod rhai ohonynt i’w priodoli i’r genedl ac nid i unigolyn - y genedl a ddioddefodd gymaint dan law ei gorthrymwyr. Oes llygad am lygad, dant am ddant (Exodus 21:24 a Mathew 5:38) oedd hi. Ni ddysgwyd hyd eto i geisio gwahaniaethu rhwng y pechadur a’r pechod. Ffrwyth chwerw - gonest - yr hinsawdd ddiwinyddol ar y pryd yw’r Salmau hyn. Ymhellach ystyriwyd y gelyn yn elyn i Dduw yn ogystal ag i’r Salmydd. Credwyd fod enw a gogoniant Duw yn y fantol. Yn bennaf, dylid cofio fod y Salmydd yn ymddiried y dial i Dduw, ac ni chais weithredu dial drosto’i hun. Gallwn yn hyn ddysgu gwers oddi wrtho. Mor fynych y mynnwn ddial drosom ein hunain!

Glanha ein calonnau o bob chwerwedd pan fo pobl yn gwneuthur cam â ni. Amen.

(OLlE)

SALM

Salm 19

Ymgollai’r Salmydd mewn syndod wrth syllu ar sêr y ffurfafen, ond gwelodd mwy na’r sêr, a’r lloer, a'r gwacter, a’r pellterau. Gwelodd Dduw. Y mae’r nefoedd yn adrodd gogoniant Duw, a’r ffurfafen yn mynegi gwaith ei ddwylo (19:1). I’r bardd hwn pethau wedi ei ffurfio, a’u trefnu a’u gosod yn eu lle oedd y sêr a’r lloer fel gan grefftwr celfydd. Campwaith Duw oeddent. Wrth weld dim ond y sêr fe awn dros ddibyn diflastod ac anobaith, ond o weld y sêr a Duw esgynnwn i fannau uchel ffydd a gobaith. Mae anferthedd y bydysawd yn ein boddi, ond mae anferthedd y cariad a greodd ac sydd yn cynnal y cyfan yn ein codi. Mae anferthedd y bydysawd yn tanlinellu bychander ein byw a’n crefydd, ond mae anferthedd Duw yn tanlinellu mawredd ein ffydd. Plant Duw ydym - gwrthrychau ei ofal a’i gariad.

Gallwn ymhyfrydu felly, yn ein bychander. Yn ein bychander, gallwn gyfranogi o fawredd cariad Duw, a chyfrannu o’n bychander at amlygu ac addoli’r cariad mawr, oesol hwn. Y gronyn lleiaf ydym ni a’n hymdrech, sbec fechan o gynllun Duw, ond heb ein golau ninnau, ni fydd y patrwm yn gyflawn iddo Ef.

"Cymer, Arglwydd, f’einioes i i’w chysegru oll i ti". Amen

(F.R.Havergall 1836-79; cyf. John Morris-Jones, 1864-1929. Caneuon Ffydd 767)

(OLlE)

'YMLAEN': Y SUL A'R WYTHNOS NEWYDD

Bore Sul (6/11), Oedfa i’r Teulu am 10:30. Parhawn i ystyried Ffrwythau’r Ysbryd gan ganolbwyntio’r mis hwn ar Dangnefedd Duw. 'Dominos Tangnefedd' fydd testun y sgwrs plant a chawn droi at y Wal Weddi, a thystio i fedydd Gruffydd.

Oedfa Gymundeb fydd liw nos (18:00). Testun y bregeth yw Actau 24:22a, 24 a 25: Ffelix. Dihiryn yn ôl pob hanes oedd Ffelix, llywodraethwr Jwdea. Galwyd Paul o’i garchar i sefyll gerbron Ffelix, a heb flewyn ar dafod cyhoedda ofynion yr Efengyl. Ni feddyliai Paul am lastwreiddio’r Efengyl i blesio na denu neb, fel y’n temtir ni i wneud heddiw. Fel Iesu, herio pobl i mewn i’r Deyrnas a wnâi Paul ac nid eu hudo. Hanfod pregeth ein Gweinidog yw’r sylweddoliad nad yw’r sawl sy’n canlyn Crist o hirbell byth yn canlyn yn hir. Os Iesu yw’r Ffordd, rhaid i bobl Iesu mentro’r Ffordd honno, doed a ddelo, costied a gyst.

Bydd cyflwyniad y Gweinidog i’r Cymundeb yn echelu a’r Siôr I a Guto Ffowc. Wrth y bwrdd cawn eto gyfle i gydymdeimlo â’r galarus yn ein plith, a chofio’r aelodau hynny sy’n methu a bod gyda ni, gan bellter ffordd, cystudd neu henaint.

Bydd ein Diaconiaid yn cwrdd nos Lun. Gofynnwn am arweiniad Duw wrth iddynt edrych a threfnu i’r Nadolig a’r flwyddyn newydd.

Bethania nos Fawrth (8/11; 19:30-21:00). Dyma’r trydydd o’r cyfarfodydd buddiol hyn. Diolch i Rhun am ein croesawu. Y thema yw 'Cyfeillion Paul'. Yn y cyfarfod hwn byddwn yn ymdrin ag amryw o’r cyfeillion rheini na roddir ond eu henwau ac ambell fan fanylyn amdanynt gan Paul.

Koinônia amser cinio dydd Mercher (9/11): Mae ‘na fwy i bryd o fwyd o gwmpas bwrdd na bodloni’r archwaeth am fwyd. Mae’n gyfle i rannu syniadau, i drafod, i gymdeithasu a dod i nabod ein gilydd yn well. Dyna sy’n digwydd yn y Koinônia misol.

Swper Elusennol yn yr Happy Gathering yn Nhreganna (9/11). Bydd ein helusen, Tŷ Hafan, yn derbyn hanner pris y tocyn (£20) drwy garedigrwydd Martin yn y tŷ bwyta. Dyma gyfle i fwynhau cymdeithas dros fwyd blasus a sicrhau cyfraniad teilwng tuag at ein helusen.

Cyngor Eglwysi Cymraeg Caerdydd: Fforwm yr Ieuenctid (nos Iau 10/11; 19:30 yn y Festri). Croesawir disgyblion o Ysgol Plasmawr i sôn am eu profiadau o ymweld â Lesotho. Gweddïwn am wenau Duw ar waith a chenhadaeth Cyngor Eglwysi Cymraeg Caerdydd.

'CAMP LAWN'

'Munud i Feddwl' wythnosol ein Gweinidog

‘Camp Lawn’ - peth anarferol i mi yw gwrando sylwebaeth chwaraeon ar y radio, ond y pnawn Sadwrn aeth heibio, ar daith, â llond y car o deulu'n mynnu cyffro diweddaraf y meysydd chwarae, rhaid oedd gwrando ‘Camp Lawn’. Gwrando, ie ... a dysgu. Gall y rheini ohonom sydd yn pregethu o Sul i Sul godi ambell arfer dda gan sylwebyddion chwaraeon Radio Cymru.

Y sylwebyddion orau yw'r sylwebyddion radio. Fel i bregethwyr, y gamp i’r sylwebyddion hyn yw cael cynulleidfa i deimlo’n rhan o rywbeth na allant mo'i weld. Fel y pregethwr, dim ond y gair llafar sydd gan y sylwebydd radio i gyflawni ei waith. Trwy gyfrwng ei ddefnydd o iaith, mae’r sylwebydd tan gamp yn llwyddo - â ninnau ymhell - i’n hargyhoeddi ein bod â rhan yng nghynnwrf y gêm - yn ‘bresennol’ fel petai.

Wedi meddwl, onid yw goslef ac iaith y sylwebydd yn newid gan ddibynnu ar ba gamp sydd dan sylw? Mae'r sibrydiad golff yn fwy agos atoch na'r hir-floedd pêl-droed. Pan mae pêl-droediwr yn sgorio, mae llais y sylwebydd yn cyfateb ag ergyd y bêl. Pan mae’r golffiwr yn plygu dros y pyt derfynol, 'does neb yn tynnu anadlu nes i'r bêl ddisgyn - neu ddim - i berfedd gwyn y twll.

Mae deinameg debyg ar waith yng nghyfathrebu’r pregethwr: beth yw'r gwahaniaeth rhwng llais Jeremeiaidd a llais Lucaidd? A ddylai fod gwahaniaeth rhwng llais 'Iesu yng Ngalilea’ a llais ‘Iesu yn Jerwsalem'? Sut mae Salm yn swnio'n wahanol i Ddameg? Sut mae 1 Corinthiaid 13 yn newid, gan ddibynnu os darllenir y bennod mewn angladd neu briodas? Pa argraff a gyfleuir wrth ddarllen emyn yn yr un modd a phe bawn yn darllen ein rhestr siopa wythnosol? Mae sglein ar sylwebaeth ambell un o bobl ‘Camp Lawn’, yn enwedig o ran cymariaethau a delweddau. Dylid, fel ag y medrwn, osod ychydig o sglein ar gyfathrebu’r pregethwr hefyd, gan barchu’r iaith Gymraeg wrth bregethu ynddi.

Yn ail, mae'r sylwebydd radio yn cynnig i’r gwrandäwr le i sefyll. Disgrifir y digwyddiad o bersbectif unigryw. Dyma sydd yn creu a chynnal y ddolen gyswllt rhwng y sylwebydd a’r gwrandäwr. Po fwyaf o fanylion a ddarperir, mwyaf real y profiad a gawn. Ydy'r gêm tennis dan do neu du faes, a'r borfa neu glai? A'i diwrnod poeth ydw i'r golff, neu'n llwyd, glawog? Ydy'r dyrfa i'r gêm pêl-droed yn fwy, neu'n llai na'r disgwyl? Manion, ond o’r manion crëir y llun - y llun sydd yn sicrhau ein bod â rhan yng nghynnwrf y gamp.

Gan symud o'r radio i'r pulpud, oni ddylai'r pregethwr geisio gosod ei wrandawyr yn y darn o’r Beibl sydd iddi neu iddo’n destun sylw? Pa fanylion sydd angen i gynorthwyo ein gwrandawyr i ddeall lle maen nhw? Po fwyaf diogel y tir dan eu traed, mwyaf i gyd y byddant barod i deithio - dychmygu a dyfalu - a pherchenogi’r neges o’r herwydd. Hyd yn oed yn niffeithwch Lefiticus, a jyngl diwinyddiaeth Paul, mae'n bosib sôn am sut y daethom i fan hyn, a beth sydd i weld yma.

Y trydydd peth, yn syml iawn: mae sylwebyddion radio weithiau’n gweithio fel tîm. Darperir y wybodaeth angenrheidiol gan un llais, tra bod y llall yn cynnig lliw'r manion a’r manylion. Weithiau mae'r tîm yn cynnwys rhywun sydd wedi chwarae’r gêm, ac sydd felly’n gwybod beth yw bod ar y maes hwn yn chwarae'r gêm hon. Wrth glywed y ddeialog rhwng y naill a'r llall, mae'r gwrandäwr radio yn gweld mwy o’r gêm na'r sawl sydd yno i’w gweld hi!

Na, nid oes yn rhaid i bregethwr gael ail bregethwr yn ei bulpud! Ond, wrth fynd i'r afael ag ambell destun neu bwnc, fe ellid, (yn wir, fe ddylid) symud o bwyslais i bwyslais, o safbwynt i safbwynt er mwyn i'n gwrandawyr gael gwell syniad o ystod y meddwl a’r dehongli a berthyn i’r darn o’r Beibl dan sylw. Mae hyn yn anoddach nag estyn dim ond un dehongliad - ein dehongliad ninnau, neu ddehongliad yr ysgol ddiwinyddol sydd orau gennym.

Yn olaf, mae dod i arfer â sylwebydd yn gymorth mawr i werthfawrogi'r gamp. Nid wyf ymhlith gwawdwyr selocaf ‘Camp Lawn’, er hynny mae gwell gennyf sylwebaeth ambell sylwebydd na’i gilydd. Pam hynny? Yn bennaf oll oherwydd eu mwynhad amlwg o’r gamp; am eu bod felly’n tanio chwilfrydedd ac yn hoelio sylw. Trwy hynny, cawn ganddynt amgenach sylwebaeth na’r cofnodi glebrog cyffredin. Beth bynnag bo testun ein ‘sylwebaeth’: golff neu "Duw, Cariad yw"; criced neu "Gwyn eu byd y ..." pan mae gwefr ein mwynhad, ein diddordeb a’n hangerdd yn amlwg bydd gennym wrandawyr parod a gwerthfawrogol.

Un nodyn i orffen - mae sylwebi’n grefft. Wrth wrando ambell sylwebydd y prynhawn Sadwrn hwnnw, ‘roedd ôl yr ymchwilio rhag blaen, y paratoi a’r hir ymarfer yn amlwg yn ei sylwebaeth. Buasai gwell siâp ar grefydd yng Nghymru, pe bawn, bregethwyr yn ystyried y gwaith o baratoi pregeth yn grefft; dawn i’w ymarfer a’i pherffeithio, yn hytrach nag yn faich - yn ddiflastod wythnosol.

(OLlE)

CYTGAN

Y mae fy nghariad fel clwstwr o fyrr

yn gorffwys rhwng fy mronnau.

(Caniad Solomon 1:13 BCN)

Cymharir y priodfab yn awr i fyrr. Swydd myrr oedd cadw a gwella. Gwisgai merched ef yn ystod oriau’r nos oherwydd ei effaith iachusol a ffres.

Myrr oedd un o allforion Israel i’r Aifft: Tra oeddent yn eistedd i fwyta, codasant eu golwg a gweld cwmni o Ismaeliaid yn dod ar eu taith o Gilead, a’u camelod yn dwyn glud pêr, balm a myrr, i’w cludo i lawr i’r Aifft (Genesis 37:25 BCN), ac yr oedd yn un o roddion y Sêr-ddewiniaid i’r baban Iesu (Mathew 2:11).

Y mae perthynas iach rhwng pobl ffydd â'i gilydd yn cael yr un effaith a myrr: mae rhyw iachusrwydd a hoen i’w deimlo ynddo ac o’i herwydd

Benthycwn brofiad Morris Davies (1796-1876) yn sbardun i fyfyrdod pellach a gweddi:

O! na bai rhyw ddyfais hyfryd

dan yr wybren las i gyd,

allai gadw f’enaid egwan,

yn dy gwmni Di o hyd. Amen.

(OLlE)