GAIR AM AIR

Age-otori

Perthyn i bob iaith geiriau na ellid yn llawn a llwyr eu cyfieithu i iaith arall. Mae’r gyfres hon o fyfyrdodau yn ymdrin ag ambell un o’r geiriau diddorol rheini. Daw testun ein sylw heddiw o’r Siapanaeg: age-otori. Yn fras, age-otori yw’r ymwybyddiaeth ein bod yn edrych yn waeth - nid gwell - wedi cael torri neu drin ein gwallt!

Gŵr cryf gwan oedd Samson, yn simsan o gadarn, yn ddoeth o ffôl. Delila ddaeth â Samson i’w liniau. Oherwydd Delila ‘roedd Samson bellach yn garcharor dall yn Gasa. Yn malu blawd fel ceffyl gwedd bob dydd, trwy’r dydd. Testun sbort ydoedd, symbol o’r gelyn a orchfygwyd: age-otori. Heb os ac oni bai ‘roedd Samson mewn cyflwr truenus wedi i Delila drin ei wallt! Nid dyna ddiwedd y stori ... dechreuodd ei wallt dyfu eto (Barnwyr 16:22) meddai awdur Barnwyr yn ei ffordd gwta, sardonig ei hun. Rhyw ddydd daethpwyd â Samson o’r carchar ar un o wyliau crefyddol y Philistiaid, ac arweiniwyd ef yn naturiol ddigon i deml ei duw hwy - Dagon. ‘Roedd yr arth hwn o ddyn wedi ei ddofi wedi’r cyfan. Nid oedd yn fygythiad bellach. Rhoddwyd ef i sefyll rhwng prif golofnau'r deml, ac yng nghanol y miri a’r hwyl, y crechwenu a’r gwatwar, galwodd Samson ar yr ARGLWYDD, gan bwyso, ei law dde ar un golofn a’i law chwith ar y llall ac yna fe wthiodd ai holl nerth a chwympodd y deml ar yr arglwyddi a’r holl bobl oedd ynddi.

Pa rhyfedd nad yw Disney yn ystyried animeiddio’r stori hon? Tueddwn i feddwl mai stori i blant yw stori Samson, ond o ddifri calon, nid stori i blant yw hon. Stori waedlyd, farbaraidd, trafferthus ydyw, sydd hefyd yn stori arwrol ac ysblennydd.

Ffydd yw codi uwchlaw amgylchiadau anodd bywyd. Dyma Samson, yn garcharor, yn destun sbort ac atgasedd cyson - clwtyn llawr o ddyn ydoedd i’r Philistiaid, ond fe lwyddodd hwn i dynnu buddugoliaeth o grafangau methiant yn ôl ... dechreuodd ei wallt dyfu eto.

Gwyddom yn iawn am age-atori: hap a damwain bywyd, ei bwysau a’i brysurdeb, ei ofynion a’i ddisgwyliadau yn gallu eillio ein ffydd, a ninnau teimlo o’r herwydd fod bywyd, yn ei holl ramant, cyfle a chyfoeth yn ddim byd amgenach na malu blawd mewn carchardy. Ond ... dechreuodd ei wallt dyfu eto. Pechaduriaid ydym, ond nid dyma’r unig beth sydd i ddweud amdanom. Plant Duw ydym, ac ynom - ganddo - mae’r gallu i godi’n uwch na’n hamgylchiadau, i achub urddas o’r annibendod sydd gymaint rhan o’n bywyd.

Yn dy ymyl, ddwyfol Un,

‘Rwyf yn fyw na mi fy hun.

W. Evans Jones (1854-1938)

Y Caniedydd Cynulleidfaol Newydd 1921. Rhif 983.

(OLlE)

SALM

Salm 2

Salm ddramatig yw Salm 2. Mae pob brawddeg ynddi bron iawn yn tynnu darlun cyffrous ar gynfas ein dychymyg. Ysgrifennwyd hi mewn cyfnod cynhyrfus iawn, ac o’r herwydd sŵn cynnwrf a geir ynddi.

Mae’r ysgolheigion yn credu mai yn amser y brenin Dafydd, efallai, y cyfansoddwyd y Salm hon - cyfnod yn ei hanes ef a’i frenhiniaeth pan gododd yr Ammoniaid a’r Syriaid yn ei erbyn. Gorchfygwyd hwy yn hawdd ddigon (2 Samuel 10). Dyna felly gefndir y Salm. Yn bwysicach na’r cefndir, mae neges gyfredol Salm 2. Ceir ynddi bortread byw o gyflwr ein byd heddiw. Mae’r Salm yn disgrifio osgo ein cymdeithas heddiw at Dduw, sylwch: ... yn erbyn yr ARGLWYDD a’i eneiniog (Salm 2:2b BCN). Peidiwch â meddwl mai Salm leddf, lwyd yw hon. Salm hyderus yw Salm 2, cawn ein herio ganddi i fagu hyder. Mae’r Salmydd yn sôn am y frwydr oesol honno rhwng ewyllys pobl - yn unigol a chenedlaethol - ag ewyllys Duw. Er bob awgrym fod ein drygioni a gwrthryfel fel pobl yn ennill ar Dduw; Duw, meddai’r Salmydd sydd biau’r frwydr derfynol - a’r frwydr derfynol benderfyna pwy ennilla’r rhyfel.

1. Ceir yn y Salm hon ddarlun o Gyflwr y Cenhedloedd. Pam mae’r cenhedloedd yn terfysgu a’r bobl yn cynllwyn yn ofer? (Salm 2:1 BCN). Deffrowyd dinistr a difrod - mae’r ddynoliaeth yn cicio yn erbyn y tresi. Sylwch ar fwrlwm a symud disgrifiad y Salmydd: ... terfysgu ... cynllwyn ... brenhinoedd y ddaear yn barod ... llywodraethwyr yn ymgynghori â’i gilydd ... dryllio eu rhwymau, a thaflu ymaith eu rheffynnau ... a’r cyfan oll ... yn erbyn yr ARGLWYDD a’i eneiniog. Pobl yn cynllwynio â’i gilydd yn erbyn ei gilydd ac yn erbyn yr ARGLWYDD. Mae’n anodd peidio gweld ein byd heddiw yn hen hen eiriau’r Salmydd. Beth sydd gan y Salmydd i ddweud wrthym felly? Mae Duw yn ymwybodol o beth â ymlaen yn ei fyd ei hun, mae ots ganddo, ac mae ots ganddo nad oes ots gennym ni am beth â ymlaen yn ei fyd. Gadewch i ni ddryllio eu rhwymau a thaflu ymaith eu rheffynnau (Salm 2:3 BCN). Cri am ryddid oedd hi yn amser Dafydd, ond cri am benrhyddid yw hi heddiw. Y tu ôl i bob trybini sydd yn y byd y mae’r ffaith hon: gwrthryfel pobl ... yn erbyn yr ARGLWYDD a’i eneiniog.

2. Mae’r Salmydd yn symud ymlaen wedyn i sôn am Ymateb Duw i Gyflwr y Cenhedloedd. Mae ganddo ddarlun beiddgar, miniog o Dduw: Fe chwardd yr un sy’n eistedd yn y nefoedd ... (Salm 2:4 BCN). Mae Duw yn chwerthin am ein pennau, yn chwerthin ar ben ein hymdrechion ofer i fyw hebddo. Mae’r Beibl yn drwch o wahanol ddarluniau o Dduw - rhai yn annwyl iawn gennym: Duw'r tad annwyl, y bugail gofalus, y brenin mawr; ond mae ambell ddarlun arall nad sydd mor gyfarwydd, darluniau nad ydym yn hoffi efallai. ‘Rydym yn swil iawn i sôn am y delweddau hyn. Anodd iawn, gan fod yr eglwys cymaint â’i phen yn ei phlu'r dyddiau hyn, yw dweud ar goedd fod Duw yn chwerthin ar ben y bobl hynny sydd yn prysur wadu ei fodolaeth, a buasai bywyd heb Dduw, yn fywyd gwell a phopeth yn ei le yn dwt, fel Rubik’s cube wedi’i orffen. Fe chwardd yr un sy’n eistedd yn y nefoedd ... Os ydych yn anesmwyth eisoes, mae’n ddrwg gennyf, ond mae gwaeth eto i ddod: Yna fe lefara wrthynt yn ei lid a’u dychryn yn ei ddicter; fe’u drylli â gwialen haearn a’u malurio fel llestr pridd (Salm 2:5,9 BCN). Y mae pwrpas Duw yn llwyddo, ta waeth am bob gwrthwynebiad! ... fe’u drylli â gwialen haearn a’u malurio fel llestr pridd. Tueddwn i feddwl - ac arswydo braidd o’r herwydd - fod cyhoeddi nad yw Duw yn bod yn beth newydd, ond cofiwch dra bod pobl heddiw’n gwadu bodolaeth Duw trwy gyhoeddi llyfrau, yn y gorffennol codwyd cofgolofnau i’r union un diben. Codwyd cofgolofn gan yr ymerawdwr Diocletian iddo’i hun yn Sbaen, ac arni arysgrif: Er clod Diocletian ... a estynnodd derfynau Ymerodraeth Rhufain, ac a ddiffoddodd enw’r Cristnogion, ac a ddileodd ymhob man ofergoeliaeth Crist. Truan â Diocletian, taflodd Duw i ffwrdd; ond, mae gwadu bodolaeth Duw yn brofiad tebyg iawn i daflu pêl yn erbyn wal, pa mor galed bynnag i chi taflu bel i ffwrdd, yn ôl atoch daw’r bel bob tro. Fe chwardd yr un sy’n eistedd yn y nefoedd ... ... fe’u drylli â gwialen haearn a’u malurio fel llestr pridd.

Mae’r Salm yn gorffen gydag Apêl Duw i’r Cenhedloedd. Yn awr, frenhinoedd, byddwch ddoeth; farnwyr y ddaear, cymerwch gyngor (Salm 2:10 BCN). Pobl dorrodd ar yr heddwch. Duw sy’n cynnig telerau heddwch newydd. Gwna apêl am ddau beth: Eu gwrogaeth ... mewn cryndod cusanwch ei draed (Salm 2:11b BCN). Darlun sydd gan y Salmydd o frenin ar ei orsedd a mawrion y deyrnas yn dod a phlygu wrth ei draed, fel arwydd o’u hymostyngiad a’u gwrogaeth. Apelia, yn ogystal am eu gwasanaeth ... gwasanaethwch yr ARGLWYDD mewn ofn...(Salm 2:11a BCN). Gwasanaethwch Dduw â pharchedig ofn. Nid oes angen ymhelaethu wir; dim ond gofyn i chi sylwi: Gwrogaeth a gwasanaeth. Nid un heb y llall, ond y ddau gyda’i gilydd. Yr un neges yn union sydd gan Iesu: Nid pawb, meddai, sy’n dweud wrthyf ‘Arglwydd, Arglwydd, fydd yn mynd i mewn i deyrnas nefoedd, ond y sawl sy’n gwneud ewyllys fy Nhad, yr hwn sydd yn y nefoedd (Mathew 7: 21 BCN).

Mae’r Salmydd ac Iesu yn gytûn: fe ddaw teyrnas Dduw pan mae pobl Dduw yn gosod, tynnu a llusgo ein gweithredoedd, ein meddyliau, ein geiriau, ein cymhellion a’n teimladau o dan reolaeth cariad mawr ein Duw hynod fawr.

‘Bywha dy waith, O Arglwydd mawr, yn ein calonnau ninnau nawr ...’ Amen

(Minimus 1808-80; Caneuon Ffydd 243)

(OLlE)

'YMLAEN': Y SUL A'R WYTHNOS NEWYDD

God’s Frozen People: llyfr, ac iddo ddau awdur, T. Ralph Morton a Mark Gibbs (Fontana, 1964). Mae teitl y llyfr yn awgrymog. Aeth God’s Chosen People yn God’s Frozen People. Eglwys mewn cold storage yw Eglwys Iesu Grist ers blynyddoedd lawer; wedi ei dewis gan Dduw i achub y byd, ond yn analluog i gyflawni ei phriod genhadaeth am ei bod hi wedi ei fferru. Hanfod dadl yr awduron yw bod yn rhaid adfer y ‘lleygwr’ i’w briod le yng nghanol bywyd yr eglwys. Dyrchafwyd yr offeiriad a’r gweinidog yn ein heglwysi gan ddiraddio’r lleygwr. Yn y Testament Newydd ei hun y darganfyddai awduron God’s Frozen People pwy yw’r lleygwyr mewn gwirionedd, yn nysgeidiaeth y Testament Newydd am natur Eglwys. Nid yr adeilad ar gornel stryd yw’r eglwys yno, ac yn sicr nid enwad mohono, ond holl bobl Dduw. Yr eglwys leol yn y Testament Newydd yw pobl Dduw yn ymgynnull yn nhŷ hwn-a-hwn neu hon-a-hon, ond yr Eglwys yw holl bobl Dduw drwy’r Ymerodraeth Rufeinig mewn cymdeithas â’i gilydd. Hwynt-hwy yw’r loas - a’r gair hwn a roes inni’r geiriau Cymraeg ‘lleygwyr’ a ‘lleyg. Y mae’r awduron yn dyfynnu geiriau Hans-Ruedi Weber yn ei lyfryn Salty Christians (1993; Seabury): Too often the clergy undertake to fulfil by themselves the ministry of the church. And too oftern the laity delegate their ministry to one man - the clergyman. This ‘one man show’ is deeply unbiblical. Beth yw hyn? Nid Ymlaen mo hyn, ond darlith, neu adolygiad o hen hen lyfr! Na, Ymlaen ydyw. Ym mis Mai 2013, cyhoeddwyd Adroddiad o Drafodaethau ac Argymhellion Gweithgor Gweinidogaeth Eglwys Minny Street. Y cyntaf o bum flaenoriaeth a nodwyd i waith a chenhadaeth yr eglwys hon oedd Addoliad. Wrth ymfalchïo yn arddull, naws ac ehangder ein haddoliad, teimlai’r Gweithgor bod yna gyfleoedd i gynyddu ymwneud aelodau yn ein hoedfaon. Hyn, nid yn unig er mwyn datblygu "gweinidogaeth yr holl saint", ond hefyd, fel modd i feithrin cynulleidfa a fydd, gobeithio, yn fwy parod i ymgymryd â threfnu ac arwain oedfaon pan fydd, efallai, mwy o alw (e.e. cyfnod di-weinidog). Cytunwyd bod angen meithrin, ymysg ein haelodau, barodrwydd i gynnig gwasanaeth yn hytrach na disgwyl i rywun ofyn. Gwelwyd hefyd gyfleoedd trwy’r fath ymwneud i ennyn ymdeimlad o gyd-weithio ymysg grwpiau o aelodau’r gynulleidfa.

Bellach, mae pob pumed Sul yn y mis yn gyfle i aelodau’r eglwys i drefnu a chynnal yr addoliad. Buddiol a bendithiol yw hyn. Bydd ein Hoedfa Foreol 10:30 dan arweiniad yr Ysgol Sul gyda Hayley Mason ac Eleri Daniel o Dŷ Hafan yn siarad am waith yr elusen.

Bydd yr Oedfa Hwyrol (18:00) yng ngofal aelodau Rhiwbeina: ‘Rhyfeddodau Duw’. 'Rydym wedi’n hamgylchynu gan ryfeddodau byd natur ac mae'r gallu i ryfeddu atynt a’u gwerthfawrogi’n holl bwysig i’r ddynoliaeth, ond mae testun rhyfeddod mawr arall yn cael ein sylw heno, sef dyfodiad Ein Harglwydd Iesu Grist i’n byd ac arwyddocâd ei eni, ei fywyd a’i angau i bawb ohonom. Diolch i Rhiannon, Dwyfor, Elinor, Dewi, Gwenda, Arwel, Iolo ac Eiryl.

Dyfal bu’r paratoi, a dygn y trefnu i sicrhau fod gan bawb - o’r ieuengaf i’r hynaf - ei le, cyfle a chyfraniad. Pawb a’i waith, a gwaith i bawb wrth gynnal gwasanaeth ac offrymu mawl ac addoliad.

Bydd y casgliad rhydd yn oedfaon y dydd tuag at ein helusen eleni, Tŷ Hafan.

Bore Llun (31/10; 10:30-12:00): Bore Coffi Masnach Deg yng nghartref Dianne ac Andrew. Cyfle i brynu nwyddau Nadolig yn cynnwys cardiau Nadolig, bwydydd tymhorol a chrefftau amrywiol. Manteisiwn ar y cyfle!

Os na fedrwch gyrraedd bore Llun, na phoener: Nos Lun (31/10 19:00 ymlaen) Noson Coffi Masnach Deg yng nghartref Dianne ac Andrew!

PIMS (Nos Lun 31/10 19:00-20:30): Noson ysgafn, hwyliog - dim (gormod) o waith y tro hwn!

Cymdeithas Ddiwylliannol Eglwys Minny Street (1/11; 19:30 yn y Festri) fydd noson yng nghwmni Caryl Roese: ‘Atgofion am yr Artist Josef Herman’.

Babimini bore Gwener (4/11; 9:45-11:15 yn y Festri): gwên, a chroeso, cwmni a phaned i’r rhieni; ac i’r plantos: hwyl a chân, chwarae a chwerthin.

'MAE BRADU BWYD YN BECHOD'

Mae’r siopau’n drwch o sgerbydau, gwrachod, llygod mawr a gwe pry cop! Mewn fawr o dro bydd ellyllon hyll-rychiog, gwrachod gwyrdd-walltog, draciwlâu, zombies a fampiriaid yn crwydro’r strydoedd: ‘Cast ynteu Geiniog?’, Trick or Treat?

Un o bennaf nodweddion Calan Gaeaf yw gwastraff.

Hoffwn ddyfynnu un o aelodau hynaf ac anwylaf eglwys Minny Street, â hithau’n dyfynnu ei mam: ‘Mae bradu bwyd yn bechod’. Ystyr ‘bradu’ wrth gwrs yw ‘gwastraffu’. Affetig ydyw, mae’n debyg, ar afradu. Dysgais neithiwr, fod gair ‘affetig’ wedi colli’i sillaf ddechreuol: trodd ‘afradu’ yn ‘bradu’ felly. ‘Mae bradu bwyd yn bechod’, ac fe fradir trwch o fwyd pob Calan Gaeaf.

Fel pobl yr UDA, yr ydym ninnau hefyd yng Ngwledydd Prydain yn diberfeddu pwmpen er mwyn creu llusernau danheddog. Ond, yn wahanol iawn i bobl yr UDA - sydd yn gwneud defnydd da o gnawd y bwmpen - ein tueddiad yma Ngwledydd Prydain yw taflu’r cnawd i’r bin! Bob Calan Gaeaf gwastraffir dros 18,000 tunnell o fwyd da a thra maethlon. Hawdd ddigon buasai crintach a chwyno, ond gwell buasai cynnig rysáit. Darparwyd y rysáit yn garedig iawn gan un o’n haelodau, Beca Lyne-Pirkis. Diolch yn fawr iddi. Rhannwch y rysáit â’ch cyfeillion a chymdogion. Ceir copi Saesneg ar y wefan http://www.boroughmarket.org.uk 

Ydi, ‘mae bradu bwyd yn bechod’, felly, ‘rowch eich brat amdanoch, torchwch lewys a pharatoi Pei Bwmpen Beca: gwaith bychan a phleserus i atal mymryn ar wastraff arferol y Calan hwn.

Pei Pwmpen Beca

Ar gyfer y crwst pei

200g fflŵr plaen

½ llwy de o halen

115g o fenyn heb halen - yn oer ac wedi ei dorri mewn i giwbiau

4-5 llwy fwrdd o ddŵr oer

Pei Pwmpen

170g o siwgr caster

½ llwy de o halen

1 llwy de o bowdr sinamon

½ llwy de o bowdr sinsir

¼ llwy de o glof (ground cloves)

2 wy mawr

400g o Bwmpen wedi rhostio - tuag 1 pwmpen maint canolog

350ml Llaeth twym

Dull

Rhowch y fflŵr, halen a’r menyn mewn prosesydd bwyd a’i falu nes ei fod yn edrych fel briwsion bara. Ychwanegwch 4-5 llwy fwrdd o ddŵr yn araf tra bod y peiriant yn troi nes bod y toes yn sticio at ei gilydd. Diffoddwch y prosesydd a rhowch y toes ar fwrdd wedi ei orchuddio gydag ychydig o fflŵr. Gweithiwch y toes nes ei fod yn esmwyth.

Rhowch fwy o fflŵr ar y bwrdd a rholiwch y toes allan i faint eich plât pei (tua 8-9 modfedd). Irwch eich plât pei a rhowch y toes i mewn, gan wneud yn siŵr ei fod yn ffitio yn iawn. Torrwch unrhyw does oddi wrth yr ochrau, gan adael tua 1.5cm dros ben. Plygwch hwn dros ei hun, gan ddefnyddio eich bysedd i ‘grimpio’ yr ochrau. Rhowch yn yr oergell i oeri tra byddwch chi’n gwneud y llenwad.

I wneud y llenwad, yn gyntaf rhostiwch y bwmpen mewn ffwrn dwym - tua 180C am 30 munud. 'Does dim rhaid tynnu croen y bwmpen i ffwrdd ar hyn o bryd, jyst torrwch mewn i ddarnau tua modfedd o drwch, rhowch ychydig o olew dros y darnau a'u rhostio. Ar ôl yr hanner awr mi fydd e’n hawdd crafu’r bwmpen i ffwrdd o’r croen, yna defnyddiwch fforc i falu’r bwmpen yn fan a llyfn.

Cymysgwch y siwgr, halen a’r sbeisiau mewn powlen fach. Curwch yr wyau mewn powlen fwy a chymysgwch fewn y bwmpen gyda’r siwgr a’r sbeisys. Yn araf, cymysgwch y llaeth twym i mewn ac yna arllwyswch bopeth i gragen y pei.

Pobwch mewn ffwrn ar 200C fan/220C/Marc nwy 7 am 15 munud. Ar ôl yr amser yma trowch y tymheredd i lawr i 160C fan/180C/Marc nwy 4 am 40-50 munud, neu nes bod cyllell yn dod allan o’r pei yn lân! Gadewch i oeri am 2 awr. Gallwch ei weini yn syth, neu ei roi yn yr oergell.

CYTGAN

Pan yw’r brenin ar ei wely,

y mae fy nard yn gwasgaru arogl.

(Caniad Solomon 1:12 BCN)

Os dywed y priodfab bethau da am ei briodasferch, etyb hithau yn yr un modd. Daw’n ‘frenin’ iddi, a rhydd ei bresenoldeb arogl fel nardus.

Gwyrth cariad rhwng dau a amlygi yma - rhydd presenoldeb y naill arogl mwy gogoneddus i nardus y llall. Presenoldeb cariad yn unig a wna wyrth fel hon. Nid yw son am ‘gariad’ a ‘brenin’ yn yr un adnod yn wrthgyferbyniad. Y mae’r naill air yn goleuo’r llall - pan ymostyngir mewn cariad ac ufuddhau yn ewyllysgar, nid caethiwed mohono. Rhyddid o fewn perthynas cariad sydd gan Paul mewn meddwl pan ddisgrifiai’i hun fel caethwas I Grist.

Benthycwn brofiad Paul ac J.J.Williams (1869-1954) yn sbardun i fyfyrdod pellach a gweddi:

O’th garu tra bôm byw

a rhodio gyda thi,

aroglau meysydd Duw

fydd ar ein gwisgoedd ni.

Canys perarogl Crist ydym ni … persawr bywiol yn arwain i fywyd (2 Corinthiaid 2:15,16 BCN)

(OLlE)

GAIR AM AIR

Házisárkány

Perthyn i bob iaith geiriau na ellid yn llawn a llwyr eu cyfieithu i iaith arall. Mae’r gyfres hon o fyfyrdodau yn ymdrin ag ambell un o’r geiriau diddorol rheini. Daw testun ein sylw heddiw o’r Hwngareg: házisárkány. Yn llythrennol, cyfieithir házisárkány yn ‘y ddraig’ ‘dan do’. Cymar lletchwith pigog felly yw házisárkány.

Yr oedd Dafydd yn gwisgo effod liain a dawnsiai â’i holl egni o flaen yr ARGLWYDD, wrth iddo ef a holl dŷ Israel hebrwng arch yr ARGLWYDD â banllefau a sain utgorn. Pan gyrhaeddodd arch yr ARGLWYDD Ddinas Dafydd, yr oedd Michal merch Saul yn edrych drwy’r ffenestr, a gwelodd y brenin Dafydd yn neidio a dawnsio o flaen yr ARGLWYDD, a dirmygodd ef yn ei chalon (2 Samuel 6: 14-16).

Dafydd druan! ‘Roedd ganddo házisárkány! ‘Roedd ganddo ddraig yn byw o dan ei do: Michal. Ond, rhag gwneud cam â Michal, dylid ystyried ei phrofiad. Mae’r stori’n dechrau yn 1 Samuel 18:17-30. ‘Roedd Michal, merch ieuengaf Saul, wedi syrthio mewn cariad â’i arwr ifanc, Dafydd. Gwelodd Saul ei gyfle. Os oedd Dafydd am briodi Michal, ‘roedd angen rhodd briodas - cant o flaengrwyn! Syniad a bwriad Saul oedd peri i Dafydd farw ar faes y gad. Llwyddodd Dafydd a phriododd Michal. ‘Roedd cenfigen Saul yn prysur droi’n gasineb.

Un noson danfonodd Saul filwyr i amgylchynu tŷ Dafydd a Michal. Rhybuddiodd Michal ei gŵr, a thwyllo’i thad a’i filwyr gan roi amser i Dafydd ddianc (1 Samuel 19). O dipyn i beth penderfynodd Saul dorri’r briodas: Yr oedd Saul wedi rhoi ei ferch Michal, a fu’n wraig i Ddafydd, i Palti fab Lais (1 Samuel 25:44). Yn wleidyddol, ‘roedd y peth yn gwneud synnwyr. Yn gweld ei deyrnas yn gwywo, symudodd Saul fôr a mynydd i sicrhau’r orsedd i’w fab Jonathan.

Ond bu farw Saul a Jonathan ar faes y gad; hawliodd Dafydd yr orsedd wag. Erbyn hyn ‘roedd Michal yn byw yn ddiogel a dedwydd gyda Palti yn Nheyrnas y Gogledd. Yma, ’roedd Ishbosheth, mab Saul yn teyrnasu. Mynnodd Dafydd gael Michal yn ôl a’i chymryd oddi wrth Palti. "Dilynodd ei gŵr yn wylofus ar ei hol ..." (2 Samuel 3:16). Mae’r geiriau hyn yn mynegi’n gryno poen a gofid y gwahanu. Naturiol, felly, yw’r chwerwedd sydd mor amlwg yn yr adnodau uchod o 2 Samuel 6. Do, ‘roedd gan Dafydd házisárkány! ‘Roedd ganddo ddraig yn byw o dan ei do: Michal. Ond, er tegwch i Michal, ni allasai Dafydd hau drain a disgwyl medi grawnwin! Mae awdur Llyfrau Samuel, wrth ddisgrifio berw a chyffro esgyniad Dafydd i’r orsedd, yn ein hannog i gofio fod cariad a bywyd pobl fel Michal a Palti wedi syrthio i fagl gwleidyddiaeth grym y cyfnod.

F'Arglwydd Iesu Grist, fab Duw, Waredwr, bydd drugarog wrthyf. Amen.

(OLlE)

TAITH GERDDED HYDREF

 dail crin amryliw dan ein traed a haenen o niwl ysgafn dros y llyn ac awel oerfain yn ein hatgoffa fod yr hydref yn tynhau ei afael yn y tir, cawsom daith gerdded hamddenol o gwmpas Parc y Rhath a’r llyn llonydd. Difyr oedd y teimlad ein bod i gyd wedi cyrraedd adref ar ôl crwydriadau’r haf ac ailgydio yn ein cymdeithas fel aelodau o eglwys Minny Street. Yn anochel, efallai, soniwyd gan fwy nag un am ofid y cofio am drychineb Aberfan a’r pris a delir am ffaeleddau dynolryw. Annigonol yw geiriau ac ni allwn lai na throi at rai o linellau 'Gweddi Dros y Pethau Hyn' o eiddo Aled Lewis Evans:

Maddau i ni, O Dduw,

o achos nid i hyn y creaist ni.

... am wreiddiau a anghofiwn;

am gyfri ceiniogau

cyn gweld mai pobl sy’n cyfri.

am gefnogi llestri gweigion

mewn gair

a gweithred ar ôl gweithred,

maddau i ni ein difrawder.

Am gefnu ar sylwedd o blaid y ddelwedd.

Am ein bod ni’n ddynol ac amherffaith,

cofia hynny o Arglwydd,

a maddau bopeth i ni.

(Hoff Gerddi Cymru, Gomer, 2000)

SALM

Salm 139

Salm orfoleddus yw’r salm hon, salm yn ffrydio o weledigaeth o arucheledd hollbresenoldeb Duw, ac ehangder ei hollwybodaeth. Ynddi cawn bortread o Dduw fel barnwr, arweinydd, gwehydd a bydwraig, ond yn bennaf oll, cyfaill yw Duw, cariad ydyw. Mae’r Salm yn ein gwahodd i glosio at Dduw, yr hwn sydd yn fythol agos atom ni.

Mae’r salm yn agor (adnodau 1 - 6) gyda’r salmydd yn cydnabod fod Duw yn ei adnabod nid yn unig yn well na neb arall, ond mewn ffyrdd nad sydd yn bosibl i neb arall. Penllanw’r adnodau agoriadol yw’r cyfaddefiad bendigedig: Y mae’r wybodaeth hon yn rhy ryfedd i mi; y mae’n rhy uchel i mi ei chyrraedd (6).

Yn yr ail adran (adnodau 7 - 12) mae’r salmydd yn datgan yn sgil adnabyddiaeth dreiddgar Duw ohono, nad oes un man yn bodoli lle nad yw Duw. Trwy gyfrwng cyfres o gwestiynau rhethregol a theithiau dychmygol, mae’r Salmydd yn ystyried pe bai modd iddo fynd i’r nefoedd fel Elias (2 Brenhinoedd 2: 9-10) neu ddisgyn i Sheol fel Cora a Dathan (Numeri 16: 29-33) buasai Duw eisoes yno. Dim ond y tywyllwch sydd ar ôl, ond ofer yr ymgais i ddianc rhagddo ym mhlygion y nos, mae Duw yno hefyd. Ym mhob man, ac ymhob peth mae Duw.

Mynegir hollbresenoldeb a hollwybodaeth Duw yn y gofal a gymerwyd i’n creu ni, meddai’r salmydd (adnodau 13-18). Crëwyd ni gyda gofal a chariad, mae Duw fel gwehydd wrth ei waith. Cynnyrch adnabyddiaeth Duw ohonom yw pob gallu, nwyd a dawn o'n heiddo. Cymaint yw rhyfeddod y salmydd nes iddo dorri allan mewn mawl ac addoliad: Clodforaf di, oherwydd yr wyt yn ofnadwy a rhyfeddol (14a).

Trawir nodyn annisgwyl, nodyn sydd allan o diwn a gweddill y salm, i’r fath raddau fel bod rhai ysgolheigion yn mynnu mae atodiad gan awdur yn nyddiau’r Macabeaid yw’r adnodau hyn. Er waetha hynny, mae’n rhaid i ni eu darllen a’u hystyried. Dyma apêl i weld cyfiawnder Duw ar waith, ac am nerth ac arweiniad o barhau’n ffyddlon. Cydio mewn cwestiwn oesol mae’r Salmydd wrth gwrs: Pam mae hollbresenoldeb a hollwybodol yn caniatáu i bobl ei herio’n yn ddichellgar, (a) gwrthryfela’n ofer yn (ei) erbyn (20)?

Mae Salm 139 yn dechrau: ... yr wyt wedi fy chwilio a’m hadnabod, ac yn gorffen: Chwilia fi, O Dduw, iti adnabod fy nghalon. Dyhead y Salmydd yw bydd Duw yn amlygu ein gwir natur a’n harwain tuag ato.

Ti yw Arglwydd fy mywyd, a bod yn ufudd i ti yw fy mhennaf anrhydedd. Amen.

(OLlE)