GLAIN

'Munud i Feddwl' wythnosol ein Gweinidog

'Old Woman and Rosary' 1895/96 - Paul Cézanne (1839-1906)

Glain: gair bach unsill. Uchod gwelir portread Paul Cézanne (1839-1906) o hen wraig yn symud gleiniau yn ei llinyn paderau, neu rosari. Y gadwyn honno sy’n cynnwys fel rheol ryw 55 o leiniau, a gweddi fer ar gyfer pob glain, neu paderyn.

Gan bwyso ar waith ymchwil y geiriadurwr R. J. Thomas, digwydd yr enghraifft gynharaf o’r gair glain yn y 12fed ganrif yn Llyfr Llandaf, pan gyfeirir at y llyn hwnnw, heb fod yn bell o Lantrisant, o’r enw Llyn y gleiniau. Tybed os mai llyn ac iddo waelod o gerrig mân ydoedd? Lle prydferth. Ys gwn i a ydyw yno o hyd?

Mewn cywydd gan un o gyfoeswyr Owain Glyndŵr, gelwir ef yn lain: Megis Owain glain y Glyn. Person gwerthfawr - anwylyn cenedl.

Ond nid personau a llefydd yn unig a elwid glain. Yn Llyfr yr Ancr (1346) sonnir am yr Ysbryd Glân fel hyn: Yr Ysbryd Glân glain anwylaf, hynny yw trysor anwylaf. Clywir yn y disgrifiad hwn o’r Ysbryd Glân ryw nodyn a aeth ar goll ym mywyd yr Eglwys heddiw. Yn lle’r agosrwydd cynnes a deimlid gynt rhyngom ni a’r Un yn Dri, a’r Tri yn Un daeth pellter, dryswch ac oerni.

Duw cariad yw (1 Ioan 4:8): nid peth deddfol, caled, oer yw cariad! Mae cariad yn brydferth! Wrth i gariad Duw symud ynom a thrwom, bydd prydferthwch y cariad yn llifo ynom ac ohonom. Ofer ein siarad am y Duw sydd gariad, os nad yw prydferthwch y cariad hwnnw yn amlwg ynom, a rhyngom. Boed i ni fod yn brydferth ein cam, fel Olwen gynt. Boed i’n byw a bod arddangos Cariad Duw yn ei brydferthwch amrwd, naturiol, ac nid yn ei goeg degwch crefyddol.

Wrth hel meddyliau heddiw am y gair glain, buom fel hen wraig Cézanne yn rhifo’r gleiniau rhwng ein bysedd, ond da yw gorffen gyda geiriau glain y Salmydd:

Bydded prydferthwch yr ARGLWYDD ein Duw arnom ni:

llwydda waith ein dwylo inni,

llwydda waith ein dwylo.

(Salm 90:17)

(OLlE)

CYTGAN

Caniad Solomon - cân y caniadau. O holl lyfrau’r Hen Destament nid oes un yn anos i’w ddehongli na hwn. Mae’r gwahanol ddehongliadau ohono’n frith, ond prin yw’r pregethu ohono. Ysbrydolodd lenorion, beirdd ac emynwyr ymhob oes. Stori garu ydyw.

Cusana fi â chusanau dy wefusau,

oherwydd y mae dy gariad yn well na gwin (1:2 BCN).

Mae’r stori garu yn dechrau, yn naturiol, gyda’r amlygiad naturiol o gariad: cusan.

Cusaned fi â chusanau ei fin (1:2 WM).

‘Roedd yn arferiad ym mhlith y Cristnogion cynnar i gyfarch ei gilydd gyda chusan cariad. Terfyna Pedr ei lythyr cyntaf gyda’r anogaeth: Cyfarchwch eich gilydd â chusan cariad (1 Pedr 5:14a BCN) a Paul yr eglwys yn Thesalonica'r un modd: Cyfarchwch y brodyr i gyd â chusan sanctaidd (1 Thesalonica 5:26 BCN)

Y cusan tristaf yn y Testament Newydd yw cusan Jwdas - defnyddiwyd yr amlygiad naturiol o gariad yn gyfrwng brad.

Cusan: cariad, cymdeithas … brad. Boed i Dduw ein cynorthwyo i gadw cyfryngau ein cariad pob amser yn bur ac yn ddihalog.

Benthycwn brofiad Ann Griffiths (1776-1805) yn sbardun i fyfyrdod pellach a gweddi:

Yng nghymdeithas y dirgelwch

Datguddiedig yn ei glwy’,

Cusanu’r Mab i dragwyddoldeb

Heb golli ‘ngolwg arno mwy.

(OLlE)

GAIR AM AIR

Un rhan hen o’r hyn a aeth

Yn aros - dyna hiraeth.

(James Nicholas; 1928-2013)

Perthyn i bob iaith geiriau na ellid yn llwyr a llawn eu cyfieithu i iaith arall. Yn y Gymraeg mae gennym ‘Hiraeth’. Bydd y gyfres hon o fyfyrdodau yn ymdrin â nifer o’r geiriau rheini. Daw’r cyntaf o’r Ffrangeg: Dépaysement. Golyga’n fras dyhead y sawl sydd oddi cartref am gysur ei gynefin cyfarwydd.

Gwyddai Hadad am Dépaysement. Os oes Beibl wrth eich penelin, trowch os gwelwch yn dda i 1 Brenhinoedd 11:14-22. ‘Roedd Hadad o linach frenhinol - tywysog Edom. Cyfnod trist yn hanes ei wlad oedd cyfnod ei blentyndod. Gyda chymorth Joab, rhoes Dafydd frenin ei fryd ar ddifa’r Edomiaid yn llwyr, a cheisiodd wneud hynny. Ond ‘roedd un eithriad - y bachgen Hadad. Drwy gymorth gweision ei dad, ffodd i’r Aifft, a chafodd noddfa yno. Cafodd ei dderbyn fel tywysog - tŷ a thir, ymborth a dillad yn ôl ei haeddiant brenhinol.

Llithrodd y blynyddoedd heibio. Tyfodd Hadad yn ddyn. Edmygid ef gan bawb, a pherchid ef yn llys y Pharo. Priododd chwaer Tahpenes y frenhines, a ganwyd iddynt fab, Genubath. ‘Roedd popeth yn berffaith ddedwydd. Ni allai Hadad ddymuno dim byd gwell.

Ond fe ddigwyddodd rhywbeth a newidiodd y cwbl. Bu farw Dafydd, a Joab, yntau hefyd wedi marw. Anesmwythwyd Hadad yn fawr. Meddyliodd am Edom, ac yn sydyn iawn, daeth tynfa Edom yn drech na holl gysuron a goludoedd yr Aifft - yn gymaint felly nes iddo orfod mynd at Pharo i ofyn am ganiatâd dychwelyd i’w wlad ei hun. ‘Roedd Pharo’n methu deall. Gofynnodd Pharo, "Ond beth sy’n brin arnat gyda mi, dy fod am fynd adref?" Meddai Hadad, "Dim, ond gad imi fynd." (1 Brenhinoedd 11:22 BCN).

Dyna’r stori - stori Dépaysement. Ond nid am y Dépaysement hwnnw ‘rwyf am sôn. Mae rhyw Dépaysement arall, a Dépaysement mwy. Dépaysement dwfn ac oesol pobl am Dduw. Ni ellir mo’i ddiffinio - dyma’r anesmwythyd sydd yn ein hysgogi ac yn ein haflonyddu. Dépaysement enaid am Dduw.

Pa beth yn stori Hadad o Edom, a hynny heb roi gormod o raff i’n dychymyg, sy’n cyfateb i’r cyflwr y cawn ein hunain ynddo heddiw? Onid prawf ydyw o’r gred oesol mai i dragwyddoldeb y perthyn hanfod yr hyn ydym? Dengys fod ein bywyd yn llawer fwy na dyrnaid o lwch, ac mai oddi wrth y Duw a’n creodd ni y daeth inni bob gweledigaeth fawr, pob gwirionedd, pob delfryd a phob prydferthwch. Yn syml, syml, fe olyga ein Dépaysement am Dduw, iddo ein creu ni ar gyfer rhywbeth mwy a gwell na’r bywyd sy’n ddarostyngedig i ddeddf pechod a marwolaeth. Bywyd - y bywyd gwir a’r bywyd llawn yw’r bywyd ‘rydym yn crefu amdano: Dépaysement.

Dépaysement, y mae’n reddf ynom, ac ni wna dim llai ein bodloni:

Nid byddaf lonydd nes dy gael:

Chwant f’enaid yw dy fynwes Di.

(Morgan Llwyd; 1619-1659)

F’Arglwydd Iesu Grist, fab Duw, Waredwr, bydd drugarog wrthyf. Amen.

SALM

Gesyd ein siarad am ‘flwyddyn waith’ a galwadau’r wythnos hon, neu’r dydd heddiw mewn cyd-destun llesol a bendithlawn gan y Salmydd gyda’i bwyslais ar bob dydd o’m bywyd (Salm 23:6).

Wrth ddewis yr ARGLWYDD yn fugail ei fywyd, gwyddai’r Salmydd nad oedd ond daioni a thrugaredd i ddilyn holl ddyddiau fy mywyd.

Mynnai Robert Beynon (1881-1953) yn ei esboniad gwerthfawr ar y Salmau:

"Gair gwan yw ‘canlyn’ i ddal ystyr y Salmydd; ymlid neu erlid oedd yn ei feddwl ef. Gwelai ddaioni a thrugaredd neu garedigrwydd yn ei ymlid fel dau angel gwarcheidiol a ofnai iddo fyned o’u golwg. Glynant wrtho heb flino ar eu gwaith na throi’n ôl byth".

Cynhaliaeth beunydd beunos y crediniwr yw rhoi ei holl fywyd i’r Hwn sydd yn gyfan gwbl, gwbl gyfan y tu hwnt iddo, ac eto sydd yn ei garu’n llwyr a llawn.

Diolchwn i Ti, O! Dad, nad wyt yn unig gyda ni nawr, ond o’n blaen ni yfory, fel y byddi drennydd a thradwy. Amen.

(OLlE)

'YMLAEN': Y SUL A'R WYTHNOS NEWYDD

Bore Sul am 10:30 Oedfa i’r Teulu - balwn, fflam, dŵr a ... bedydd. Bedydd trilliaid! Hyd y gwyddom, y trilliaid cyntaf erioed i’w bedyddio yn eglwys Minny Street.

Cyflwynir ‘Yr Oedfa’ BBC Radio Cymru ddydd Sul (5:30 a 11:30) gan Connor a’i dad. Y thema fydd emyn David Charles (1762-1834):

O! Iesu mawr, rho d’anian bur

i eiddil gwan mewn anial dir,

i’w nerthu drwy’r holl rwystrau sy

ar ddyrys daith i’r Ganaan fry.

(686; Caneuon Ffydd)

Prentisiwyd David Charles mewn ffatri nyddu rhaffau yng Nghaerfyrddin, ac mae’r emyn tri phennill hwn fel darn o raff, byr iawn yw’r rhaff, ond hynod o gryf; hen yw’r rhaff, ond tyn - ddigon tyn i ddal ein pwysau, digon tyn i’n tynnu’n ôl, a’n tynnu ymlaen.

Oedfa Gymundeb fydd liw nos (18:00). Bydd ein cyfnod o weddi a chyflwyniad y Gweinidog i’r Cymundeb yn echelu a’r hanes Philip a Nathanael (Ioan 1:43-51). Trwy dystiolaeth Ioan y clywodd y disgyblion cyntaf yr alwad i ganlyn Iesu. A thrwy eu tystiolaeth hwy, yn eu tro yr ychwanegwyd at nifer y disgyblion. Y mae’r gwir ddisgybl yn troi ar unwaith, fel y gwnaeth Philip, yn genhadwr. A pha le gwell i ddechrau cenhadu nag ymhlith ein ceraint a’r cydnabod ein hunain?

Bydd y bregeth ar ffurf stori ymhlyg mewn stori: wrth adrodd stori ymweliad Paul, Silas a Timotheus â Thesalonica adroddir hefyd y stori fwyaf un: stori bywyd, marw ac atgyfodiad Iesu Grist. Dyma’r testun o Lythyr Cyntaf Paul at y Thesaloniaid (5:16a BCN): Llawenhewch bob amser. Mae Cariad a Llawenydd yn cerdded llaw-yn-llaw. Ffynhonnell llawenydd y Cristion yw gweithredoedd mawr, hynod fawr y Duw a'm carodd, cofiodd, ceisiodd, cafodd, cadwodd, cododd. Neu’n fyr Iesu Grist yw ein llawenydd ni. Nid oes unrhyw ffynhonnell arall i lawenydd go iawn. Dyna pam y gall Paul annog ffyddloniaid yr Achos yn Thesalonica i lawenhau bob amser. Gan fod llawenydd wedi’i angori yng Nghrist, nid yw’r llawenydd y Cristion ar drugaredd yr amgylchiadau - llawenydd ydyw sy’n ymorffwys yn y sicrwydd fod cariad Duw’n drech na phob helbul a helynt.

Bydd ein Diaconiaid yn cwrdd nos Lun. Gofynnwn am arweiniad Duw wrth edrych a threfnu i’r dyfodol. Boed iddynt a’r Gweinidog amlygu’r cyfleodd sydd o’n blaen, ein hannog i gydio ynddynt, gan ymroi gyda’n gilydd i osod ein doniau at wasanaeth yr Achos, gan gymryd cyfrifoldeb o fewn yr eglwys, a chofio amdani mewn gweddi.

Bydd ein Gweinidog yn cyfrannu i ‘Munud i Feddwl’ ar Radio Cymru ar Foreau Mercher ym mis Medi sef y 7fed, 14eg, 21ain a’r 28ain.

Cyngor Eglwysi Cymraeg Caerdydd: Nos Iau am 19:30 yn Y Tabernacl, Yr Ais, Dr Siwan Seaman yn annerch ar y testun "Moeseg, Meddygaeth a gofal lliniarol". Gweddïwn am wenau Duw ar waith a chenhadaeth Cyngor Eglwysi Cymraeg Caerdydd.

AR EIN GWEFAN O FIS MEDI

Ar ein gwefan o fis Medi:

Bob dydd Llun, 'Gair am Air' - 'forelsket', 'wabi-sabi', 'verschlimmbessern', 'dépaysment' ...

'Cytgan' bob dydd Mawrth - coflaid o fyfyrdodau yn seiliedig ar gân y caniadau: Caniad Solomon.

Daw 'Munud i Feddwl' ein Gweinidog bob dydd Mercher a phob dydd Gwener, teflir golwg 'Ymlaen' at y Sul a'r wythnos newydd: oedfa a chyfarfod, cynnal cymdeithas a rhannu ffydd.

Pen bore Sadwrn: 'Salm' - tamaid o fyfyrdod a gweddi fach.

Boed bendith.

MEDI

BENDITHIED YR ARGLWYDD DI

'Munud i Feddwl' wythnosol ein Gweinidog

Bendithied yr ARGLWYDD di, a chadwed di;

a llewyrched yr ARGLWYDD ei wyneb arnat, a thrugarhaed wrthyt:

dyrchafed yr ARGLWYDD ei wyneb arnat, a rhodded i ti dangnefedd.

(Numeri 6:24-26 WM)

Wrth feddwl am eich cyfarch ar ddechrau tymor newydd o waith a gwasanaeth, aeth fy meddwl at eiriau’r fendith a fu â rhan mor amlwg yn ein haddoliad dros y 12 mis aeth heibio. Wrth ystyried y gair olaf, sef tangnefedd, gellid yn hawdd ddigon benthyg geiriau Cynan (1895-1970): Ni wn i am un cyfarchiad gwell ... (Salaam; Cerddi Cynan; Brython, 1959)

Mae pawb yn rhyw fath o ymwybod â breuder byw ac ansicrwydd bywyd. ‘Rhyw fath’, oherwydd nad call yw hel meddyliau o hyd am y pethau hyn! Petawn yn gwneud felly, buasai’r fath meddylid yn ein parlysu yn hytrach na’n sbarduno i weithio. Gyda diwedd Gorffennaf, fe ddaw imi bob blwyddyn ymdeimlad o dreigl amser. Dyna’r pryd, fwy felly na throad y flwyddyn calendr, y cofiaf am wennol gwehydd Job (7:6), glaswelltyn y Salmydd (103:15), a tharth Iago ... mae’n ymddangos am ryw ychydig, ac yna’n diflannu! (Iago 4:4 beibl.net). Ond, digon o Jeremeio! Ni allwn atal llanw amser, mwy nag y gallai Caniwt gynt atal llanw’r môr. Ni wyddom ‘chwaith beth fydd yfory mwy nag y gwyddent yn oes Iago. Nid oes dim amdani ond deisyf am i’r ARGLWYDD lewyrchu ei wyneb arnom a thrugarhau wrthym. Efe’n unig all ein cynnal, ein cadw a’n cefnogi.

Y frawddeg olaf, mi gredaf, yw uchafbwynt y fendith: ... a rhodded i ti dangnefedd. Hynny yw bendith gyfoethocaf yr hollgyfoethog Dduw. Tangnefedd Duw sydd yn ein cefnogi, ein cadw a’n cynnal. Ar ei bwys, meddai William Williams, Pantycelyn (1717-1791):

Mi drafaelaf

fryniau ucha’r anial dir -

Ni ddiffygiaf.

Dymunaf ichi’r tangnefedd hwn. Ond, cofiwch, nid llonydd diegni mohono. Sonia Iesu am y gorffwystra sy’n dod o gymryd ei iau ef arnom a dysgu ganddo (Mathew 11:29). Felly am y tangnefedd hwn: tangnefedd dan yr iau ydyw. Mae’r pennill syml isod yn cyfleu’r gwirionedd hwn:

Speak a shade more kindly than the year before,

Pray a little oftener; love a little more;

Cling a little closer to the Father’s love;

Thus life shall liker grow to the Life above.

Bydd ceisio gwireddu’r pennill yn golygu gweithio a chydweithio i gyflawni ewyllys Duw yn well. Cymryd iau Crist arnom fydd hynny. Felly y cawn y tangnefedd hwn y soniwn amdano.

Fe’n nerthir o ddydd i ddydd os llewyrcha’r ARGLWYDD ei wyneb arnom. Wele ei addewid i Moses ar achlysur arall: Fe wyneb a gaiff fyned gyda thi, a rhoddaf orffwystra i ti (Exodus 33: 14 WM). Ac meddai Pantycelyn:

Gwedd dy wyneb serchog yw

fy holl iechyd;

hynny alwaf tra fwyf byw

imi’n wynfyd.

Boed i chwithau’r gwynfyd hwn gydol y ‘flwyddyn waith’ newydd hon, ac i barhau. Dwi’n siŵr na allaf ddymuno mwy, na gwell i chi.

(OLlE)