PIMS

April 18, 2016 Owain Evans

Triw a da ydynt er tegwch! Bu cynrychiolaeth dda o PIMS wrthi’n brysur prynhawn ddoe gyda phobl ifanc Christ Church, a chyfarfod eto fyth heno! Â hwythau’n rhydd o gryfangau’r arholiadau, daeth yr aelodau iau i gyd heno, ac ambell un o’r rhai hŷn wedi dod er mwyn cael dianc am awr fach rhag yr adolygu. Dymunwn yn dda i bobl ifanc yr eglwys sydd yn prysur baratoi i’w harholiadau.

Thema heno oedd y rhif 8 a ... Griffith Jones, Llanddowror!

Wedi’r croesawu, llongyfarch a gofyn hynt a helynt arferol aethpwyd i’r afael ag arwyddocâd y rhif 8. O droi 8 ar ei ochr cawn y symbol mathemategol ∞ y ddolen ddiddiwedd: anfeidredd neu infinity. Beth yw Infinity? Mynd ymlaen ac ymlaen ac ymlaen am byth, heb ddechrau na diwedd, ymlaen ac ymlaen ac ymlaen am byth, heb ddechrau na diwedd, ymlaen ac ymlaen ac ymlaen am byth! Mae Cariad Duw yn mynd ymlaen ac ymlaen am byth. Gofynnwyd i’r bobl ifanc dwrio a chwilio am Salm 100:5a ... da yw’r ARGLWYDD; y mae ei gariad hyd byth ... (Salm 100:5a BCN), ac wedi eu hollti’n dri grŵp o 4, trafodwyd neges yr adnod.

Mynnai Osian, Ioan, Ifan a Tomos fod cariad Duw yn parhau'r un, er bod y byd a phobl yn newid. Nid yw Duw byth yn gorffen - Ef yw Alffa ac Omega pob peth.

Harri, Connor, Gruffudd ac Ifan: Mae cariad Duw yn llifo trwy bob peth a phawb. Soniodd y grŵp hwn am bwysigrwydd ffydd Duw ynom ni.

Awgrymodd Mali, Shani, Cadi ac Amy fod ∞ yn debyg i Pringle - Once you pop you just can’t stop! Cariad just can’t stop yw cariad Duw!

Ymlaen i’r gweithgaredd nesaf. Mae ‘na gwlwm, mynnai’r Gweinidog o’r enw’r Figure of Eight, a gyda hynny daeth taflen llawn clymau - 36 ohonynt! Dyma’r dasg: adnabod wyth cwlwm dryw gyfrwng cliwiau’r Gweinidog. Rhowch gynnig arni:

... clymu pysgod o bosib ...
Nid 3; nid 2.
... wedi’r llawdriniaeth efallai ...
Swnio fel noson wael o gwsg.
Buasai nain yn clymu hwn!
Fel Usain Bolt a Carrie Russell!
Fuoch chi ‘rioed yn morio?
16.

Gwelir yr atebion isod:

Fisherman's knot
Two Half Hitches
Surgeon's Knot
Sheet Bend/Sheet Bend Double
Granny knot
Running knot
Sailor's knot
Figure Eight Double

A beth oedd diben y cwlwm a’r clymau? Amlygu’r ffaith fod cariad Duw - cariad heb ddechrau na diwedd, cariad yn mynd ymlaen ac ymlaen ac ymlaen ac ymlaen yn clymu ni’n un â chwlwm na ellir ei ddatod.

Clyma ni’n un, O Dduw,

clyma ni’n un, Dad,

â chwlwm na ellir ei ddatod:

clyma ni’n un, O Dduw,

clyma ni’n un, Dad,

clyma ni’n un ynot ti.

(Bob Gillman (Bind us together),

Cyfieithiad Cymraeg Awdurdodedig: Catrin Alun.

Ym mis Ebrill 1761 bu farw Griffith Jones (gan. 1683). Felly am gyfnod buom yn trafod cyfraniad yr arloeswr hwn. Rhaid yn gyntaf dod i wybod rhagor amdano. Gwnaethpwyd hynny trwy gyfrwng y daflen wybodaeth isod: rhaid oedd llenwi'r bylchau! Mae'r atebion ar ddiwedd y cofnod hwn.

Griffith Jones (1683-1761)

Pa un yw’r gorau - ________ (5) heb ynddi ysgolion, neu wlad ag ysgolion ymhob rhan ohoni? Bydd pobl ifanc weithiau’n blino ar yr ________ (5), a da gan bawb pan ddaw adeg __________ (7). Ond gwlad annifyr iawn i blant a phobl ifanc fyddai un heb ysgolion o’i mewn. Gwlad dywyll, anwybodus, a fyddai hon, pan dyfai’r plant hynny i fyny.

Mae ambell wlad felly heddiw, a bu _______ (5) unwaith yn debyg i hynny. Yn y ddeunawfed ganrif ychydig o ysgolion oedd yng Nghymru, ac ychydig o bobl mewn oed fedrai _________ (6). Erbyn hyn ceir ysgol ymhob tref a phentref, a nifer o golegau a phrifysgolion.

Ymdrechodd llawer gwladgarwr i sicrhau hyn, ond ni wnaeth neb fwy na ______ (6) Jones, ___________ (9), yn Sir Gaerfyrddin, a fu farw yn ______ (5), 1761. Yn hanes addysg Cymru, ef yw’r __________ (8) mawr.

Tua 1730 dechreuodd sefydlu ysgolion yn agos i’r gartref, ac yr oedd _ (1) pheth pwysig am yr ysgolion hyn. Ysgolion ___________ (7) oeddent: byddai’r ysgol mewn un pentref am rai misoedd, yna symudai’r athro i bentref arall i gychwyn ar y gwaith yno. Ysgolion oeddynt, hefyd, nid yn unig i blant, ond hefyd i bobl mewn ____ (3): ‘roedd Griffith Jones yn awyddus i sicrhau addysg i bawb, o’r ieuengaf i’r hynaf. A pheth arall, gwnâi hynny yn ________ (7), am mai Cymraeg oedd iaith y disgyblion, ac am fod yr ysgolion Seisnig wedi methu. Credodd mai’r ffordd orau i ddysgu plant Cymru oedd drwy gyfrwng y Gymraeg. A chyn bo hir medrai miloedd o Gymry ddarllen eu _______ (5) yn eu hiaith eu hunain.

Yn ystod ei fywyd llwyddodd gwaith ardderchog Griffith Jones yn fawr. Dechreuodd gydag un ysgol yn Llanddowror yn 1730. Erbyn 1739 sefydlwyd 17 o ysgolion, a bu agos i 4,000 o ddisgyblion ynddynt; a phan fu farw ym mis Ebrill 1761, ‘roedd yn agos i ____ (3) o ysgolion, a’r disgyblion oddeutu deng mil. Mewn llai na chwarter canrif dysgodd 150,000 o Gymry o 6 - 70 mlwydd oed sut i ddarllen eu Beibl yn Gymraeg.

gwlad - ysgol - gwyliau - Cymru - ddarllen - Griffith - Llanddowror - Ebrill - arloeswr - 3 - teithiol - oed - Gymraeg - Beibl - 218

Noson dda a buddiol.

'DEUGAIN A DEG' - TYMOR Y PASG (23)

April 18, 2016 Owain Evans

'Yr Atgyfodiad', REMBRANDT Harmenszoon van Rijn (1606-69)

Crëir gwrthgyferbyniad effeithiol iawn gan Rembrandt: cynnwrf a llonyddwch. I’r chwith gwelir pentwr o filwyr. Teflir hwy pendramwnwgl gan rym yr Atgyfodiad. Yng nghanol y llun: angel. Angel ysblennydd (Yr oedd ei wedd fel mellten a'i wisg yn wyn fel eira. Mathew 28:3 BCN) ... a chryf! Yn gwbl ddiymdrech codir maen y bedd ganddo. Mae momentwm y llun yn awgrymu fod yr angel yn mynd i wthio’r maen o’r neilltu i’r ochr chwith. Sylwch ar y milwr â tharian ganddo: mae hwn yn llawn sylweddoli fod yn rhaid iddo symud, a hynny’n gyflym, rhag i faen y bedd ddisgyn arno! Ynghudd braidd yng nghornel isaf y llun mae’r ddwy Mair: ... Mair Magdalen a’r Fair arall ... (Mathew 28:1 BCN). Mae osgo’r ddwy yn ymgorfforiad o syndod, rhyfeddod ac arswyd yr Atgyfodiad. Gwrthgyferbynnir y cynnwrf â llonyddwch - llonyddwch y Crist byw. Dyma athrylith portread cwbl unigryw Rembrandt. Sylwch arno; mae’r Crist byw yn araf a thawel godi o’r bedd. Y neges? Mae codi o farw’n fyw i Iesu llawn mor hawdd a naturiol ag yw codi o’r gwely pen bore!

Yn y ddrama Endgame (1957) darlunia Samuel Beckett (1906-1989) fywyd person fel symudiadau olaf mewn gêm gwyddbwyll. Gellir amrywio’r symudiadau, ond un diweddglo yn unig sy’n bosibl, a hwnnw yw marwolaeth. Dyma hanner y stori, a hanner gwirionedd. Myn ein ffydd fod pwerau’r tywyllwch yn gallu symud fel y mynnont ond ni all eu Brenin bellach osgoi ei ddiwedd. Dyma'r stori'n gyflawn, y gwirionedd yn llawn. Ym muddugoliaeth ddidrafferth y Crist mae gwarant y Cristion mai bywyd yw coron ein hanes a phrofiad.

F’Arglwydd Iesu Grist, fab Duw, Waredwr, bydd drugarog wrthyf. Amen

(OLlE)

NEWYDDION Y SUL

April 17, 2016 Owain Evans

Llawn fel wy! Sul felly oedd hwn. Oedfa Foreol, ‘Pizza a Pop’, gweini te i’r digartref; PIMS yn croesawu ffrindiau o Eglwys Christ Church, Parc y Rhath; Oedfa Hwyrol a Koinônia. Lle mae dechrau tybed? Rhaid dechrau - fel y dechreuwyd yr Oedfa Foreol - gan gofio am Japan ac Ecuador (a Tonga bellach): daeargrynfeydd. Ein bwriad oedd cynnal y galarus a’r timau achub â’n gweddïau:

Molwn enw’r Arglwydd,
Brenin mawr y nef:
Crëwr a Chynhaliwr
bywyd ydyw ef
llechwn yn ei gysgod
pa beth bynnag ddaw,
nerthoedd nef a daear
geidw yn ei law.

Molwn enw’r Arglwydd,
digyfnewid yw;
cryfach na’r tymhestloedd
yw cadernid Duw:
cyfnewidied daear,
cryned seiliau dyn,
pan fo’r byd yn siglo
pery Duw yr un.

(J.J. WILLIAMS, 1869-1954; CFf.126)

Cafwyd defosiwn didwyll a hyfryd iawn gan Cian. Canolbwynt y cyfan oedd hanes Greyfriars Bobby. Wedi adrodd stori'r ci bach ffyddlon, daeth neges gynnil fachog ar i ninnau hefyd fod yn ffyddlon i Grist ac i’n gilydd.

‘Roedd neges ein Gweinidog i’r plant yn dalp o synau: cath yn mewian a llif yn llifio; wedyn organ a gwich drws yn araf agor; awyren yn glanio, 'soch soch' mochyn; cân aderyn; plentyn yn adrodd y wyddor; a rhu llew. Beth oedd diben hyn oll? ‘C’ am ‘Cath’, rhaid defnyddio’r llif i wahanu’r naill ‘l’ o’r llall yn ‘Ll’ gan adael ‘L’; ‘O’ yr organ a ‘D’ y drws. Beth sydd gennym hyd yma felly? ‘CLOD’! ‘A’ yr awyren, ac wedyn ‘M’ y mochyn ac ‘A’ yr adar, heb anghofio ‘W’ y wyddor, ac yn olaf (rhaid eto wrth y llif!) ‘L’ y Llew: CLOD A MAWL. Mae’r cyfan i gyd o’r cyfan oll o’r cyfan i gyd, mynnai’r Gweinidog yn canu clod a mawl i Dduw! Ie, ti a fi, ni a nhw; pawb ymhell ac agos, pob peth fan hyn a fan draw - yn glod a mawl i Dduw.

Nef a daear, tir a môr

sydd yn datgan mawl ein Iôr:

fynni dithau, f’enaid, fod

yn y canol heb roi clod?

(Joachim Neander, 1650-80 cyf. Elfed, 1860-1953; CFf.116)

Testun homili'r Gweinidog oedd Effesiaid 5:19b: Canwch ... o’ch calon i’r Arglwydd ... (BCN) ... canwch fawl yn frwd i’r Arglwydd (beibl.net). Sut mae canu o’n calon i Dduw? Beth yw ystyr y geiriau hyn? Awgrymodd mai canu o’n calon i Dduw yw cynnig libreto ein bywyd i Dduw. Caniatawn i Dduw osod geiriau ein byw a’n bod i gerddoriaeth ei ewyllys ar ein cyfer.

Mae Tymor y Pasg - y deugain a deg diwrnod, rhwng Sul y Pasg a’r Sulgwyn - yn gyfle i ni gynnig ein hunain yn ôl i Dduw. Cydnabyddwn yr angen i osod geiriau ein bywyd - y penillion un ac oll - i gerddoriaeth Duw, fel gall eraill wrando ar y cyfuniad hyfryd o nef a daear, Duw a dyn, gair a chnawd ymhlyg yn ei gilydd.

Bu’r plant a’r plantos yn brysur wrth ei gwersi, gan ganolbwyntio bellach ar baratoi i’r Sulgwyn. ‘Roedd cynnwrf mawr yn eu plith heddiw: Pizza i ginio! Pizza, ie a pop! ‘Pizza a Pop’, a PIMS yn gweini gan obeithio y bydd rywfaint yn weddill iddynt! Cafwyd hwyl i’w ryfeddu. Diolch i Gylch yr Ifanc am fynd i’r afael â’r trefniadau.

A chan sôn am PIMS, ‘roedd heddiw yn ddiwrnod prysur iddynt: gweini wrth y byrddau'r bore ‘ma, a chroesawu ffrindiau o Eglwys Christ Church, Parc y Rhath prynhawn ‘ma. Datblygiad newydd a chyffrous yw hwn. Buom ar ymweliad â hwythau ym mis Ionawr (10/2). Ein braint oedd cael eu croesawu heddiw. Cafwyd cyfarfod hwyliog a buddiol; a phobl ifanc y naill eglwys a’r llall yn dangos mor hawdd yw Undod Cristnogol. Diolch i Sandra - un o arweinwyr gweinidogaeth Christ Church ymlith yr ifanc - am ei chwmni heddiw, hithau a thrwp o fechgyn! Edrychwn ymlaen at ddatblygu’r berthynas hon.

Ein braint heddiw, fel eglwys, oedd cael bod yn gyfrifol am baratoi te i’r digartref y Tabernacl, yr Âis. Da gweld cynifer o bobl ifanc yr eglwys yn ymroi i’r gwaith hwn.

Liw nos, cafwyd cyfle i barhau a’r gyfres Efengyl Marc a’r Flwyddyn 70. Dyma’r bumed bregeth yn y gyfres. Cytunir mai Efengyl Marc yw’r gynharaf, ac iddi gael ei hysgrifennu tua’r flwyddyn 70.

Ysgrifennwyd y cynharaf o’r Efengylau yn yr un cyfnod â chwymp Jerwsalem a dinistr y Deml tua’r flwyddyn 70. Ysgrifennwyd Efengyl Marc gan Iddew Cristnogol o gwmpas y flwyddyn 70 i argyhoeddi Iddewon Jerwsalem - fod rhaid iddynt nawr a’r Deml yn sarn, derbyn neges Iesu, a dilyn Crist.

Ond, pam?

Pam derbyn neges Iesu Grist?

Pam dilyn Crist?

Methiant ydoedd ...

Gweinidogaeth flêr.

Marwolaeth fudr.

Oedd, ‘roedd si a sôn am fuddugoliaeth fawr, ond dim tystiolaeth; dim tystiolaeth gadarn, ddiamheuol.

Felly, eto ... pam? Pam dilyn Crist?

Pam derbyn neges Iesu Grist?

Sut allasai’r methiant hwn gynnig i Iddewon Jerwsalem arweiniad newydd i yfory, a gobaith byw i drennydd a thradwy?

Ym mhenodau wyth a naw mae Marc yn mynd i’r afael â’r gofyn hwnnw: Pam dilyn Crist? Dadl fentrus sydd gan Marc: dylai Iddewon Jerwsalem ddilyn Iesu yn union oherwydd mai METHIANT ydoedd. Methiant fel bu Moses ac Elias yn fethiant. Myn Marc bod methiant yn brofiad cyfarwydd i bawb o bobl Dduw, gan gynnwys y mawrion Moses ac Elias, a’r mwyaf un, mab Duw: Iesu. Daw ei weinidogaeth i ben yng nghanol budreddi a thor calon Calfaria, ond ... a dyma’r neges sydd gan Marc: daeth y bobl i Wlad yr Addewid er gwaethaf methiant Moses. Daeth diwedd i Jesebel; diflannodd Baal, er gwaethaf methiant Elias, ac fe ddaeth y methiant pennaf oll - Calfaria - yn fuddugoliaeth. Buddugoliaeth, mynnai Marc, sydd yn gynhaliaeth, yn gadernid ac yn obaith i Iddewon Jerwsalem yn y flwyddyn 70. Mae’r Deml yng Nghymru’n sarn - mae’r hen ffordd o grefydda wedi darfod mewn gwirionedd; beth i wneud felly? Fel Marc a phobl ffydd ei gyfnod, rhaid dilyn Iesu. Doed a ddelo, dilyn Iesu: hyn sy’n gwneud credu yn gyffrous, crefydda’n ddiddorol, a ffydd yn anturiaeth. Ac os nad yw credu’n gyffrous, os nad yw crefydda’n ddiddorol, os nad yw ffydd yn anturiaeth, mae’n rhaid felly nad dilyn Iesu mohonom!

Da a buddiol yw’r gyfres hon. Diolch amdani.

Bu i’r gymdeithas barhau yn Koinônia: swper blasus a sgwrs ddifyr mewn bwyty Eidalaidd cyfagos.

Diolch am amrywiol fendithion y dydd.

Edrychwn ymlaen at gael croesawu’r Parchedig Dyfrig Rees (Pen-y-bont ar Ogwr) yn ôl i’n plith y Sul nesaf. Gweddïwn am wenau Duw ar y Sul.

PREGETH NOS SUL

April 17, 2016 Owain Evans

Y Flwyddyn 70 ac Efengyl Marc (5): Methiant (Marc 8: 27 - 9: 32)

Efengyl Marc a ysgrifennwyd gyntaf adeg cwymp Jerwsalem. Gwrthryfelodd yr Iddewon yn erbyn y Rhufeiniaid; dinistriwyd y Deml. Pam? Wedi cwymp Jerwsalem, dim ond y Phariseaid a’r Iddewon Cristnogol oedd ar ôl. Mynnai’r Phariseaid mai canlyniad esgeulustod y bobl o ofynion Cyfraith Duw oedd cwymp Jerwsalem. Mynnai’r Iddewon Cristnogol mai canlyniad esgeulustod y bobl o neges Cyfraith Duw oedd dinistr y Deml; rhaid oedd cael y bobl i dderbyn neges cariad Iesu Grist. Ond pam dilyn Crist? Onid methiant ydoedd? Sut fedrai’r fath fethiant gynnig arweiniad newydd ar gyfer yfory, a gobaith byw i drennydd a thradwy?

Ceir dadl fentrus gan Marc: dylid dilyn Iesu am mai methiant ydoedd! Datganiad Pedr: ... pwy meddwch chwi ydwyf fi? ... "Ti yw’r Meseia." (Marc 8:29) Llwyddiant! Dechreuodd Iesu ddysgu bod ... rhaid i Fab y Dyn ddioddef ... cymerodd Pedr ef ato a dechrau ei geryddu (Marc 8: 31-32b); y Pedr a wnaeth ddatgan "Ti yw’r Meseia" yn newid ei feddwl. "Dos ymaith ...", meddai Iesu wrtho, ... nid ar bethau Duw y mae dy fryd ond ar bethau dynion. (Marc 8: 33) Trodd awgrym o lwyddiant yn sicrwydd o fethiant. Yna ... dyma Iesu’n cymryd Pedr ... a mynd â hwy i fynydd uchel (Marc 9: 2) Yno, ... gweddnewidiwyd (Iesu) ... Ymddangosodd Elias iddynt ynghyd â Moses ... (Marc 9: 2b-3) Moses: methiant. Aeth Moses i fyny’r mynydd ... Dangosodd yr Arglwydd iddo y wlad ... "... ond ni chei fynd trosodd yno" (Deuteronomium 34: 1 - 5). Wedi arwain y bobl cyhyd nid oedd Moses i groesi i Wlad yr Addewid. Pam? Cades. Yno, dywedodd Duw wrth Moses am ddweud wrth y graig am ddiferu dŵr (Numeri 20: 1-14); bu i Moses daro’r graig ddwywaith. Elias: methiant. Y gystadleuaeth (1 Brenhinoedd 18-19). Proffwydi Baal yn gweddïo am dân o’r nef; dim byd yn digwydd. Elias yn gweddïo a Duw yn amlygu ei nerth a’i allu; tân! Gorchymynnodd Elias fod proffwydi Baal yn cael eu lladd; nid Duw a orchmynnodd y lladd. Daeth gyrfa Elias fel proffwyd i ben: Dywedodd yr Arglwydd... , eneinia Hasael yn frenin ar Syria, a Jehu yn frenin ar Israel, ac Eliseus yn broffwyd yn dy le. (1 Brenhinoedd 19:15 - 16). Moses, Elias ac Iesu; tri methiant ar ben mynydd! Dymuniad Pedr oedd codi tair pabell ... i dri methiant! Diflanna Elias a Moses; ... ni welsant neb mwyach ond Iesu (Marc 9: 10). Gorchymyn Duw ar i’r disgyblion wrando’r neges bod yn ... rhaid i Fab y Dyn ddioddef llawer ... a’i ladd, ac ymhen tridiau atgyfodi (Marc 8: 31). Daw Iesu a’r tri disgybl i lawr o’r mynydd. Yno: gwelsant dyrfa fawr ... Atebodd un o’r dyrfa ... "Athro, mi ddois i â’m mab atat ... wedi ei feddiannu gan ysbryd mud ... Dywedais wrth dy ddisgyblion am ei fwrw allan, ac ni allasant" (Marc 9:14-19). Methiant. Wedi rhoi cerydd i’r dyrfa, a gwers i’r tad am natur credu ... gafaelodd Iesu yn ei law ... a safodd ar ei draed (Marc 9: 27). Llwyddiant. Gweddnewidiwyd Iesu, clywyd llais Duw, adferwyd iechyd i’r bachgen ... tair gwyrth. Llwyddiant. ... dychwelodd Iesu at y gwaith o ddysgu ei ddisgyblion (Marc 9:30); ond meddai Marc: ... nid oeddent hwy’n deall ei eiriau, ac yr oedd arnynt ofn ei holi (Marc 9:32) ... methiant. Echel Efengyl Marc (Penodau 8 a 9) yw methiant.

Mae’r Deml yng Nghymru heddiw yn sarn. Rhaid deall beth ddigwyddodd ddoe i ddarganfod y ffordd ymlaen i yfory. Cynnig Efengyl Marc ateb; methiant. Profiad cyfarwydd i bobl Dduw. Daw gweinidogaeth Iesu i ben yng nghanol budreddi a thor-calon Calfaria. Ond, ... daeth y bobl i Wlad yr Addewid er gwaethaf methiant Moses; diflannodd Baal er gwaethaf methiant Elias; ac fe ddaeth y methiant Calfaria yn fuddugoliaeth. Bu ac mae Crist Iesu yn fethiant eithriadol lwyddiannus! Yng nghanol ein methiant, methiannau a methu, byddwn yn ddigon sicr ein cam a hyderus ein hosgo i ddweud, gyda Pedr I.D. Hooson (1880-1948), Gwelais ei wyneb, a chlywais ei lef, a rhaid, a rhaid oedd ei ddilyn Ef. (Seimon, Mab Jona; Y Gwin a Cherddi Eraill; Gwasg Gee, 1948)

Fel Marc a phobl ffydd ei gyfnod, rhaid dilyn Iesu. Doed a ddelo. Dilyn Iesu sy’n gwneud credu yn gyffrous, crefydda’n ddiddorol, a ffydd yn anturiaeth. Os nad yw credu’n gyffrous, crefydda’n ddiddorol, ac os nad yw ffydd yn anturiaeth, nid dilyn Iesu mohonom!

PREGETH BORE SUL

April 17, 2016 Owain Evans

Canwch ... o’ch calon i’r Arglwydd ... (Effesiaid 5: 19b)

Beth yw cyfrinach cerddoriaeth? Beth yw cerddoriaeth? Cyfaddefodd Ludwig van Beethoven (1770-1827) nad oedd yn gwybod yr ateb! Pa obaith felly ...

Beth yw cerddoriaeth? Cân aderyn ben bore? Crawcian diamynedd brain wrth iddynt redeg ras gysgu â’r haul? Bwrlwm nant yn nhawelwch dwfn yr ucheldir? Symffoni’r don, rhythm llanw a thrai - Daw o drai lanw’r eilwaith (Dic Jones, 1934-2009). Hwiangerdd? Protest? Opera, jazz, reggae? Beth yw cerddoriaeth? Sŵn cefndirol - sŵn llipa, llwyd, disylw mewn siop neu lifft? Mozart, Mendlessohn a Meghan Trainor? Wagner a Schubert, John ac Alun, Justin Bieber a One Direction? Verdi, Debussey, Lukas Graham, Mynediad am Ddim a Cowbois Rhos Botwnnog?

Messiah Handel a Love Supreme John Coltrane? Beth yw cerddoriaeth? Onid diddorol rhestri’r amrywiol fathau o gerddoriaeth sy’n bodoli ... er bod y nodau a ddefnyddir yr un fath yn union. Diddorol? Yn sicr. Gwyrthiol hefyd! Mae cerddoriaeth yn bopeth ac yn ddim. Apêl tragwyddoldeb Dyfnder a eilw ar ddyfnder ... (Salm 42:7a), neu dim ond cefn-sŵn. Smotiau ar bapur, neu’r nefoedd yn cyhwfan. Ias, neu gâs?

Disgwyliwn cymaint gan ac oddi wrth gerddoriaeth. Disgwyliwn i gerddoriaeth ... ein llonni a’n hysbrydoli ... i ddeffro, neu adlewyrchu neu fynegi ein teimladau ... ein llonyddu. I symud gofid; i esmwytháu dolur; i ddileu dryswch; i boethi’r gwaed. Disgwyliwn gan gerddoriaeth harmoni mewn byd aflafar.

Beth yw cyfrinach cerddoriaeth? Sut mae cerddoriaeth yn llwyddo i gyfleu’r hyn na all ein geiriau gorau ei gyffwrdd? Sut mae’r cyfuniad o emyn a thôn yn medru codi ein moliant drwy do’r capel ... fy nymuniad gwyd i’r nef ar adain cân (Gwyrosydd, 1847-1920; C.Ff. 780), tra bod y cyfuniad o’r Gair a’r geiriau yn llipa a lleddf? Nid pregethau John Wesley, meddai Moelwyn, eithr emynau ei frawd Charles, a roddes Brydain ar dân. (John Gruffydd Moelwyn Hughes (Moelwyn) (1866-1944) yn Pedair Cymwynas Pantycelyn. Cyh. A & M Hughes, 1922) Mae geiriau fel llinynnau pysgota yng ngrog dros ochr y cwch yn bachu syniadau wrth iddynt agosáu at yr wyneb. Mae cerddoriaeth, ar y llaw arall, fel llusgrwyd, yn treillio ein dyfnder, gan sugno a chodi'r holl bethau sy’n byw a digwydd yno i fyny i’r wyneb. Gwyddom am rywfaint o’r hyn a ddaw o’r dyfnder i’r wyneb; cyfarwydd ydyw ar y cyfan, ond fe ddaw hefyd i’r golwg deimladau, a rhyw gymysgedd o deimladau na wyddwn amdanynt. Rhai ohonynt y buasai’n dda gennym beidio gorfod gwybod amdanynt, ac eraill y byddem wrth ein bodd pe baent yn codi’n amlwg i wyneb ein byw yn llawer mwy aml.

Perthyn i bawb ohonom, rhyw bethau na ellir eu mynegi na’u cyfleu, hyd yn oed gan ein geiriau gorau ar eu gorau. Gall cerddoriaeth ddeffro’r hyn ynom sydd yn cysgu; gall amlygu’r hyn ynom sydd yn cuddio a bywiocau’r hyn ynom sydd yn prysur ddiffodd. Gall cerddoriaeth godi o farw’n fyw'r hyn a fu farw ynom. Mae cerddoriaeth yn cynnal yr hyn sy’n fregus, yn cyfannu’r yr hyn a dorrwyd ac yn meddalu’r hyn sydd wedi ymsolido.

Canwch ... o’ch calon i’r Arglwydd ... A sut mae canu o’m calon i Dduw? Beth yw ystyr y geiriau hyn? Onid canu o’m calon i Dduw yw cynnig libreto ein bywyd i Dduw. Caniatáu i Dduw osod geiriau ein byw a’n bod i gerddoriaeth ei ewyllys ar ein cyfer. Mae Tymor y Pasg - y deugain a deg diwrnod, rhwng Sul y Pasg a’r Sulgwyn - yn gyfnod ac yn ofod i ni gynnig ein hunain yn ôl i Dduw. Cynigwn iddo’r cyfle i drosi ein byw yn fiwsig cain, a throi ein ffydd yn gân. Amser yw hwn i gydnabod fod angen gosod geiriau ein bywyd - y penillion un ac oll - i gerddoriaeth Duw, fel gall eraill wrando ar y cyfuniad hyfryd o nef a daear, Duw a dyn, gair a chnawd ymhlyg yn ei gilydd.

'DEUGAIN A DEG' - TYMOR Y PASG (22)

April 17, 2016 Owain Evans

Yr Anastasis (Atgyfodiad) 14 ganrif. Mosg Kariye, Istanbul

Beth ddigwyddodd i Iesu Grist yn yr amser rhwng ei farwolaeth a'i atgyfodiad?

Efallai iddo fynd i'r lle y mae'r meirw yn mynd iddo. Dywedodd Pedr yn ei bregeth ar Ddydd y Pentecost fod Dafydd wedi rhagweld ei atgyfodiad pan ddywedodd Canys ni adewi fy enaid yn uffern (Actau 2:31 WM). Yn Efengyl Mathew, dywedir i Iesu wrthod rhaid arwydd i'r rhai a'i holai ond arwydd Jona, ac ychwanegu Oherwydd fel y bu Jona ym mol y morfil am dri diwrnod a thair nos, felly y bydd Mab y Dyn yn nyfnder y ddaear am dri diwrnod a thair nos (Mathew 12:40 BCN). Disgynnodd Iesu felly, fel pawb arall, i diriogaeth marwolaeth. Ond nid oedd y Cristnogion cynnar yn fodlon ar yr eglurhad uchod, oherwydd gofynnent beth wnaeth Iesu yn nhiriogaeth marwolaeth gan iddo ddisgyn yno? Credwyd iddo fynd i bregethu'r Efengyl i seintiau'r Hen Destament ac i'w hachub o afael marwolaeth.

Yn ddiweddarach awgrymwyd fod Iesu wedi goresgyn tiriogaeth marwolaeth - disgynnodd i'r tywyllwch eithaf fel concwerwr. O'r herwydd, cyhoeddwyd mai marw marwolaeth. 'Roedd goleuni'r byd wedi concro holl alluoedd y tywyllwch. Gwelir ef fel brenin yn ennill ei deyrnas drwy goncro marwolaeth, a dwyn tiriogaeth marwolaeth i'w feddiant ei hun.

Yn yr Anastasis hwn (ceir nifer fawr o wahanol enghreifftiau) gwelir mynegiant gweledol o’r uchod. Dyma'r Crist byw, bendigedig ai fywyd newydd ysblennydd yn wawl serennog amdano. O dan ei draed, gwelir drysau tiriogaeth marwolaeth - chwalwyd pyrth y bedd! Marwolaeth wedi marw, a holl offer ei greulondeb ar chwâl. Gerfydd yr arddwrn - eiddo Crist, a Christ yn unig yw'r grym achubol - codir Adda (yr hen ŵr ar y chwith), ac Efa (ar y dde) yn rhydd o'r bedd. Ar y chwith, gwelir y Bedyddiwr, Ioan yn cyfeirio nawr, fel y gwnaeth erioed at Grist: Dyma Oen Duw, sy'n cymryd ymaith bechod y byd (Ioan 1:29 BCN).. Tu ôl iddo, y brenhinoedd Dafydd a Solomon. Erys y brenhinoedd hyn eu tro i gael dianc rhag gafael marwolaeth. Rhaid wrth gymorth Brenin y brenhinoedd. I'r chwith gydag Efa, y Bugail Abel - y cyntaf oll i farw: y mae llef gwaed dy frawd yn gweiddi arnaf o'r pridd (Genesis 4:10 BCN). 'Roedd gwaed - marw - Abel yn eiriol, ond gwaed - marw - Iesu sydd yn gwaredu: ... mae gwaed Iesu ... yn ein glanhau ni o bob pechod (1 Ioan 1:7b BCN). Gydag Abel saif y proffwydi efallai, bob un yn aros am y cyfle i brofi bywyd newydd yn, ac oherwydd y Crist buddugol hwn.

Cododd Iesu!

Ocheneidiau droes yn gân

(E. Cefni Jones, 1871-1972. CFf.550)

F’Arglwydd Iesu Grist, fab Duw, Waredwr, bydd drugarog wrthyf. Amen

(OLlE)

'DEUGAIN A DEG' - TYMOR Y PASG (21)

April 16, 2016 Owain Evans

'Christ Confirms the Faith of Saint Thomas' Robert Floyd (gan. 1957)

Mae gen i gydymdeimlad â’r dyn: Thomas.

Dyma ychydig sylwadau o eiddo’r pregethwyr. Meddai Puleston Jones (1862-1925): ‘Gŵr a garai’r cwmwl oedd Thomas’. Wel, chwarae teg nawr Puleston! Rhaid cofio mai ar ddiwrnodau tywyll, caled yn ei brofiad y cawn gwrdd â Thomas yn yr Efengylau. 'Does dim disgwyl i neb fod yn heulog yng nghanol ergydion y storm! Mae Alexander Whyte (1836-1921), un o dywysogion pulpud yr Alban, yn dweud fel hyn: Thomas was too great a melancholic to speak much, and when he did, it was out of the depths of his hypochondrical heart. Tybed? Nid yw tawelwch o angenrheidrwydd yn arwydd o enaid prudd a meddwl lleddf. Fe all fod y gwrthwyneb yn wir! A William Barclay (1907-1978): Thomas was a born pesimist. Pum air i grynhoi cymeriad cyfan, a’i grynhoi ar gam! Er mwyn gwneud chwarae teg â Thomas, dylid meddwl amdano fel realydd. ‘Roedd yr awdurdodau crefyddol yn Jerwsalem yn chwilio ffordd i ladd Iesu. ‘Roedd y cwmni wedi llwyddo i ddianc, ond daeth y newydd trist am Lasarus, ac 'roedd rhaid, wedyn dychwelyd i Bethania. Hawdd ddigon dychmygu ofn y disgyblion, ac aethant yn fud - do, bob un. Un llais sy’n torri ar y distawrwydd, llais Thomas: Awn ninnau hefyd fel y byddom feirw gydag ef! (Ioan 11:16 BCN). Awgrym pesimistaidd iawn, ond y mae’n bwrw golau gobeithiol iawn ar gymeriad Thomas.

Gonestrwydd oedd ei ymateb ynghylch geiriau Iesu yn yr oruwch ystafell: ... os af a pharatoaf le i chwi, fe ddof yn ôl, a’ch cymryd chwi ataf fy hun, er mwyn i chwithau fod lle’r wyf fi. Eto tawelwch. Y disgyblion yn fud. Pob un yn deall? Sgersli bilîf! Un llais sy’n torri ar y distawrwydd, llais Thomas: Arglwydd, ni wyddom ni i ble’r wyt yn mynd. Sut gallwn wybod y ffordd? Mae’r gofyn gonest hwnnw’n arwain at y geiriau a fu’n gynhaliaeth i genhedlaeth ar ôl genhedlaeth o Gristnogion: Myfi yw’r ffordd, a’r gwirionedd a’r bywyd (Ioan 14:5,6 BCN). Ac am y nos Sul honno, a’r ffaith nad ydoedd gyda’r gweddill - ing galar oedd hwnnw. A beth sydd fwy naturiol o golli’ch ffrind gorau?

I Thomas, mater o weld oedd credu: Os na welaf ôl yr hoelion yn ei ddwylo ... (Ioan 20:25 BCN). Mae Robert Floyd (gan. 1957) gyda ‘Christ Confirms the Faith of Saint Thomas’ yn dal yr eiliad honno pan sylweddola Thomas mai mater o gredu yw gweld: Fy Arglwydd a’m Duw! (Ioan 20:28 BCN).

F’Arglwydd Iesu Grist, fab Duw, Waredwr, bydd drugarog wrthyf. Amen.

(OLlE)

BEUNO AC ANSELM

April 16, 2016 Owain Evans

Dydd Gŵyl Beuno Sant (m. 642)

20fed Ebrill

(nodir, hefyd 21/4 fel Dydd Gŵyl Beuno)

Gellid dweud am Beuno fel y dywedir am Barnabas: ...yr oedd yn ddyn da, yn llawn o’r Ysbryd Glân ac o ffydd (Actau 11:24). Ym mhob cyfnod mae’r Ffydd yn wynebu amgylchiadau newydd, boed yn lledaeniad cenhadol cyfnod Beuno Sant neu’r crebachu crefyddol a welwn yn ein cyfnod ni. Nid rhamantu am orffennol gwell yw diben coffáu a dathlu’r seintiau. Yn hytrach, fe’n hatgoffir mai cymuned hanesyddol yw’r gymuned Gristnogol. Pobl o gig a gwaed yw’r seintiau, pobl sydd wedi troedio'r un tir a daear ag a droediwn ni. Ychydig a wyddom am Beuno, ond y mae ei enw a’r cof amdano yn ei hatgoffa mae pobl a lleoedd yw deunydd crai'r genhadaeth Gristnogol: lleoedd fel Antioch a Chlynnog, pobl fel Barnabas a Beuno.

Dydd Gŵyl Anselm Sant (1033-1109)

21ain o Ebrill

Ganed Anselm yn Aosta yng Ngogledd yr Eidal yn 1033. Yn ddyn ifanc teithiodd o amgylch nifer o fynachlogydd a chanolfannau dysg, gan gynnwys Le Bec yn Normandi. Tra yno, trodd at y bywyd mynachaidd. Treuliodd 34 mlynedd yn Le Bec, yn fynach, ac yna’n abad. Ysgrifennodd weithiau diwinyddol, athronyddol a defosiynol. Fe’i penodwyd yn Archesgob Caergaint a bu farw yn 1109.

Rhan o waddol Anselm i’r Eglwys heddiw yw’r her i gynnal y tensiwn creadigol rhwng meddwl a theimlad, pen a chalon. Rhaid wrth y naill a’r llall, neu bydd ein ffydd fel afon heb lif, fel jazz heb y rhythm.

‘Rwyf am ddeall, meddai Anselm, rhywbeth o’r gwirionedd y mae fy nghalon yn ei gredu a’i garu.

(OLlE)