PREGETH BORE SUL

O! Iesu mawr, rho d’anian bur...

(David Charles, 1762-1834; C.Ff. 686)

William Williams (1717-91, Pantycelyn; ffermwr); John Thomas (1730-1804, Myddfai; gwas fferm); Dafydd Jones (1717-77, Caeo; porthmon); Nantlais (1874-1959, Rhydaman; gwehydd); David Charles (1762-1834, Caerfyrddin; gwneuthurwr rhaffau)...“The colour of the ground was in (them), the red earth; the smack and tang of elemental things ...” (gan Edwin Markham, 1852-1940, o’r gerdd Lincoln, Man of the People yn Modern American Poetry (1919); gol. Louis Untermeyer. Harcourt, Brace & Howe). Prentisiwyd David Charles mewn ffatri nyddu rhaffau yng Nghaerfyrddin. Mae Emyn 686 yng Nghaneuon Ffydd fel darn byr o raff sy’n hynod gref; hen raff sy’n ddigon tyn i ddal ein pwysau, i’n tynnu’n ôl a’n tynnu ymlaen.

O! Iesu mawr, rho d’anian bur

i eiddil gwan mewn anial dir,

i’w nerthu drwy’r holl rwystrau sy

ar ddyrys daith i’r Ganaan fry.

 Mawredd Crist, ond sylwer nad mawredd Crist yw’r peth cyntaf.  Man cychwyn yr emyn yw ‘O!’ – gyda’r ebychnod! Heb yr ebychnod, nid oes synnwyr i’r ‘O’. Yn yr ‘O!’ mae poen a diflastod yr anial dir ynghyd â rhwystredigaeth a lletchwithdod gwendid ac eiddilwch yr eiddil gwan. Wedi’r ‘O!’, daw’r ateb: Iesu mawr..., eli i ddolur yr anial dir a nerth i ddal ati. Dysg dal-atrwydd Iesu: ymlaen y cerddaist dan y groes a’r gwawd heb neb o’th du (George Rees, 1873-1950; C.Ff. 541) ein dal-atrwydd ninnau. Bu’r ‘eiddil gwan’ hwn yn cerdded trwy ddrain a mieri, tros foelydd, ffriddoedd a chloddiau. Yn nistawrwydd yr atalnod, cwyd y dyhead sydd yn nyfnder ei enaid i’r wyneb: ...rho d’anian bur i eiddil gwan mewn anial dir. Yn Iesu, daeth Duw atom, ac mae’r anian bur ar waith yn creu ac ail-greu ynom ffydd feiddgar, cariad mentrus a gobaith gwydn sy’n profi’n nerth drwy’r holl rwystrau sy/ ar ddyrys daith i’r Ganaan fry.

Yn yr ail bennill try’r dyhead yn fawl pan sylweddola’r eiddil gwan maint y cymorth sydd ar gael:

Pob gras sydd yn yr Eglwys fawr,

fry yn y nef neu ar y llawr,

caf feddu’r oll, eu meddu’n un,

wrth feddu d’anian di dy hun.

Yn sydyn daw’r eiddil gwan yn goncwerwr mawr! ...Eithr yn y pethau hyn oll yr ydym ni yn fwy na choncwerwyr, trwy'r hwn a’n carodd (Rhufeiniaid 8:37). Cyfeiriai’r fry yn y nef at y cysylltiad deinamig sydd rhyngom ni, pobl Dduw yng Nghrist, â’r cwmwl tystion. Pobl y daeth geiriau megis ‘ffydd’, ‘gobaith’ a ‘cariad’, ‘hedd’, ‘maddeuant’ ac ‘iachawdwriaeth’ yn eiriau’r bywyd iddynt. Heblaw am eu profiadau hwy prin byddai’r geiriau hyn wedi dod i’n clyw. O’r bobl hyn, eu menter a’u beiddgarwch, eu hofn a’u ffolineb, eu llwyddiannau a’u methiannau, y crëwyd a chrëir ein ffydd. Er mor bwysig y cwmwl tystion gwêl David Charles perygl dim ond gweld hwnnw. Pwy felly yw’r eglwys ar y llawr? Yn yr eglwys ar y llawr cyffwrdd ysbryd ag ysbryd, meddwl â meddwl, ac enaid ag enaid. Cynhaliwyd cymdeithas ar hyd y blynyddoedd gan bobl mewn cymundeb â Duw yng Nghrist. Beth yw’r eglwys ar y llawr? Cord, nid nodau sengl. I greu a chynnal y cord, rhaid wrth bob nodyn sengl; heb y cord, llipa yw’r nodyn sengl.

Mi lyna’n dawel wrth dy draed,

mi ganaf am rinweddau’r gwaed,

mi garia’r groes, mi nofia’r don,

ond cael dy anian dan fy mron.

Mae’r eiddil gwan bellach yn sôn am gario’r groes ac am nofio’r don. Mae bellach yn arwr ysbrydol. O gael yr anian, try’r eiddil gwan mewn anial dir yn ganwr, yn gariwr ac yn nofiwr; nid goroesi a wna ond arloesi. Mi lyna’n dawel wrth dy draed - meddyliwn am Mair: yr hon hefyd a eisteddodd wrth draed Iesu, ac a wrandawodd ar ei ymadrodd ef (Luc 10:39). Ein gwaith cyntaf ar ôl dod at Iesu yw bod yn ddigon gwylaidd i dderbyn ei fendith, ei oleuni a’i her. Beth yw rhinweddau’r gwaed? Eithr yr awr hon yng Nghrist Iesu, chwychwi, y rhai oeddych gynt ymhell, a wnaethpwyd yn agos trwy waed Crist (Effesiaid 2:13). Trwy waed Crist crëwyd ohonom, deulu. Onid teulu yw’r eglwys leol? Yn llifo drwy bob aelod o’r teulu mae’r un anian; nodweddion teulu’r eglwys leol, fel pob teulu, yw: cariad, ymddiried a gwasanaeth. Mi garia’r groes, mi nofia’r don - nid dau beth ar wahân, ond un. Goddefol y naill - Mi garia’r groes - a buddugol y llall - mi nofia’r don. Yn ein plith mae aelodau o'r teulu sy’n wynebu cario’r groes, eraill yn nofio’r don. Ond cael dy anian dan fy mron. Cofiwn mai teulu ydym a bod yr un anian yn llifo drwy bob aelod o’r teulu hwnnw.

EIN 'ARDDERCHOCAF THEOFFILUS'

Dydd Gŵyl Sant Luc

Sant Luc (c.1605) gan El Greco (1541-1614)

Yn gymaint â bod llawer wedi ymgymryd ag ysgrifennu hanes y pethau a gyflawnwyd yn ein plith, fel y traddodwyd hwy inni gan y rhai a fu o'r dechreuad yn llygad-dystion ac yn weision y gair, penderfynais innau, gan fy mod wedi ymchwilio yn fanwl i bopeth o'r dechreuad, eu hysgrifennu i ti yn eu trefn, ardderchocaf Theoffilus, er mwyn iti gael sicrwydd am y wybodaeth a dderbyniaist. (Luc 1:1-4)

A phwy oedd yr ardderchocaf Theoffilus? Gwyddom ni ddim i sicrwydd. Pwy bynnag ydoedd, 'roedd Luc â meddwl mawr ohono. Er mwyn sicrhau ei fod yn cael sicrwydd am y wybodaeth a dderbyniodd, aeth Luc i drafferth anferthol: gwnaeth astudiaeth drwyadl o holl dystiolaeth llygad-dystion a gweision yr Efengyl, a rhoes y manylion yn y drefn orau y medrai, er mwyn i Theoffilus eu deall, a derbyn bendith o'u herwydd.

Gymaint oedd parch Luc at y gŵr hwn fel na wnâi dim byd llai na'r holl wir y tro iddo. Gwyddai Luc fod yr ardderchocaf Theoffilus yn rhy fawr i gelwydd. Y gwir oedd angen, y gwir i gyd, a dim ond y gwir. Sarhad ar berson fel person yw cynnig iddo llai na'r gwir.

A heddiw yn Ddydd Gŵyl Sant Luc, buddiol buasai ystyried pwy yw ein hardderchocaf Theoffilus? Pwy ddylasai cael clywed yr Efengyl gennym - newyddion da - er mwyn iddynt gael sicrwydd am y wybodaeth a dderbyniasant?

 "Bywha dy waith, O Arglwydd mawr, yn ein calonnau ninnau nawr ..." Amen

(Minimus 1808-80; CFf.: 243)

THOMAS EDISON (1847-18/10/1931)

Pan fu farw Thomas Edison, Hydref 18fed 1931, ‘roedd ganddo hawliau patent ar dros 1,200 o ddyfeisiadau newydd. Edison, fel y gwyddom, a greodd y bylb golau - rywbeth a gymerir yn gwbl ganiataol erbyn heddiw.

Buont wrthi, mae’n debyg, Edison a’i gynorthwywyr yn gyson arbrofi ar wahanol gyfryngau, nes dod o hyd i’r ffilament delfrydol. Yng nghlwm wrth hynny, rhaid oedd hefyd sicrhau cysondeb y cymysgedd cywir o nwyon oddi fewn i’r bylb. Gwnaethpwyd hynny. O’r diwedd, o’r hir ddiwedd ‘roedd y bylb yn barod. Bellach, dim ond mynd â’r bylb o’r labordy lawr llawr i’r labordy lan lofft oedd angen, a chwblhau’r gwaith yno. ‘Roedd pawb yn hapus: dyma benllanw misoedd lawer o waith. Wrth gario’r bylb o’r naill labordy i’r llall, baglodd y cynorthwyydd! Do! Baglodd a gollwng misoedd o waith i’r llawr: y bwlb yn yfflon.

‘Doedd dim byd amdani ond dechrau o’r dechrau. Gwnaethpwyd hynny, a phedair awr ar hugain yn ddiweddarach, ‘roedd yr ail fwlb yn barod. Gwaith anodd, diflas yw ail-wneud yr hyn a wnaethpwyd yn barod, ond bellach ‘roedd y cyfan eto'n barod. Eto, rhaid oedd cario’r bylb o’r naill labordy i’r llall. Mynnai Edison mae’r union gynorthwyydd a ollyngodd y bylb cyntaf fuasai hefyd yn cario’r ail fwlb! Y fath ymddiriedaeth!

Ynglŷn â chymhwyso’r stori, holed pob un ef ei hun. Pa mor barod ydym i ymddiried o’r newydd yn y bobl hynny a’n siomodd? Wrth ystyried hyn, da fuasai myfyrio uwchben geiriau Thomas Phillips (1868-1936): Dau beth sy’n syndod imi. Ymddiriedaeth Duw mewn pobl ac amynedd Duw gyda phobl. (Thomas Phillips gol. E. Llwyd Williams 1906-1960; Ilston, 1940).

Cynnal fi’n wastadol, Arglwydd, â’r gwirionedd fod pob unigolyn yn cyfrif yn dy olwg di. Amen

'WORLD FOOD DAY'

Yr oeddent yn dyfalbarhau yn nysgeidiaeth yr apostolion ac yn y gymdeithas, yn y torri bara ac yn y gweddïau. Yr oedd ofn ar bob enaid; yr oedd rhyfeddodau ac arwyddion lawer yn cael eu gwneud drwy’r apostolion. Yr oedd yr holl gredinwyr ynghyd yn dal pob peth yn gyffredin. Byddant yn gwerthu eu heiddo a’u meddiannau, a’u rhannu rhwng pawb yn ôl fel y byddai angen pob un. A chan ddyfalbarhau beunydd un unfryd yn y deml, a thorri bara yn eu tai, yr oeddent yn cydgyfranogi o’r lluniaeth mewn llawenydd a symledd calon...(Actau 2:43-47)

Rhannu. Rhannu eiddo; rhannu adnoddau, rhannu angen; rhannu gofid; rhannu ofnau, rhannu addoliad; rhannu undod; rhannu unfrydedd; rhannu’r deml; rhannu bara; rhannu tai; rhannu prydau bwyd; rhannu lluniaeth; rhannu llawenydd; rhannu symledd calon; rhannu bendith Duw; rhannu ewyllys da; rhannu cynnydd; rhannu...

Heddiw, World Food Day, mynnwn egwyl dawel i gofio bod ein ffyniant ni wedi ei blethu â ffyniant ein brodyr a chwiorydd drwy’r byd. Mae a fynno bwyd â phopeth bywyd - gofal Duw a gwaith pobl. Wrth ystyried bwyd anodd, os nad amhosibl yw tynnu llinell bendant rhwng yr ysbrydol a’r materol. Bwyd i mi fy hun - problem faterol yw honno; bwyd i’m brodyr a chwiorydd ymhell ac agos - problem ysbrydol yw honno. Geilw’r broblem ysbrydol hon am ymateb cwbl a chyson ymarferol.

Mae’n arwyddocaol y gall Paul arfer y gair ‘Koinônia’ nid yn unig am berthynas y credadun â’i Arglwydd yn y Cymun Sanctaidd, ond hefyd am ‘gasgliad’ eglwysi Macedonia er budd y tlodion. Ni elli fod ‘ar y cyd’ â’r Croeshoeliedig heb fod ‘ar y cyd’ â’r anghenus.

Isaac Thomas (1911-2004) Trosom Ni; Tŷ John Penry, 1991

O! Dduw, i’r rhai sy’n newynu rho fara, ac i ni sydd â bara rho newyn am gyfiawnder. Amen.

Cyngor Eglwysi’r Byd (Mil a Mwy o Weddïau; gol. Edwin C.Lewis; CG, 2010)

'I'

Mae’n ddihareb - os nad wir yn ystrydeb - ym myd busnes: There’s no "I" in "team".

Mae'r datganiad yn ddigon gwir wrth gwrs, pe bawn yn meddwl dim ond am lythrennau a geiriau. Ond, wrth ystyried neges y datganiad, onid oes yn rhaid cydnabod mai anodd yw cael tîm heb yr unigolion sydd yn perthyn iddo. Heb bob FI a oes NI?

Ar y naill law, fe all y FI ddiflannu ym mhlygion y NI. Gwyddom fod nifer o aelodau eglwys yn hapus ddigon i ddiflannu i’r NI. Ar y llaw arall, fe all y NI cael ei lethu gan hunanbwysigrwydd ambell FI fawr. Gall ambell Lone Ranger greu lletchwithdod i’r eglwys gyfan.

Yr ateb yw cadw FI a NI mewn tensiwn creadigol. Gweithiwn orau pan wêl pob FI yn yr eglwys fod ganddo/ganddi gyfraniad i’r eglwys gyfan: NI; a bod gennym NI, yr eglwys, rywbeth i’w roi i bob FI. Pob FI a’i le, a’i lais, a’i waith, a hynny er lles y NI.

Weithiau mae’n rhaid i’r FI ildio i ewyllys y NI, a'r adegau eraill rhaid i’r FI geisio arwain, neu dynnu’r NI i gyfeiriad newydd a bendithiol. Dyna athrylith Anghydffurfiaeth. Ein gwaith yw cynganeddu - cadw NI a FI mewn perffaith gynghanedd. Ein gwaith yw cynnal NI yr eglwys, wrth amddiffyn rhyddid a chyfraniad pob FI a berthyn i’r NI fawr wych hwnnw.

KOINÔNIA

Mae 'na fwy i bryd o fwyd o gwmpas bwrdd na bodloni'r archwaeth am fwyd. Mae'n gyfle i rannu syniadau, i drafod, i gymdeithasu a dod i nabod ein gilydd yn well. Dyna sy'n digwydd yn y 'koinônia' misol, a heddiw crynhodd rhyw ddeunaw ohonom a braf oedd cael croesawu dau gyd-aelod atom ar ôl cyfnod o waeledd. Does dim pall ar lif y sgwrsio a heddiw roedd haul cynnes y prynhawn yn ein hatgoffa o'r cwpled Daeth Ha' Bach Mihangel trwy weddill yr ŷd/Yn llond ei groen ac yn gelwydd i gyd. Bid a fo am hynny, gwnawn yn fawr ohono i fyrhau'r Gaeaf.

PONT

Rhywbeth deinamig newydd, a chreadigol ffres yw ffydd. Gwaith pobl ffydd yw bod yn arbrofol fentrus, yn chwyldroadol greadigol, gan godi a chynnal pont rhwng ein daliadau crefyddol a’r angen sydd o’n gwmpas ni; pont rhwng egwyddorion y ffydd a’r sefyllfa fel y mae.

BETHSAIDA

Cymerodd hwy gydag ef ac encilio o'r neilltu i dref a elwir Bethsaida (Luc 9:10b).

‘The Lute Player’ (1612) gan Orazio Gentileschi (1563 – 1639)

Gyda’r naill gyfarfod yn dilyn y llall, braf yw gweld amrywiaeth o bobl yn bachu ar y cyfle hwn i drafod, a dyfnhau eu bywyd defosiynol.

 ninnau wedi cyd-ddarllen Salm 46, cawsom ein hatgoffa o’r hyn a drafodwyd gennym ym mis Medi: Anhepgorion gweddi; Mawl i Dduw, a Gofyn ac Eiriolaeth. Y mis hwn, byddwn yn ystyried Beth yw Gweddi? Lle, a sut mae dechrau trafod cwestiwn mor anferthol o fawr?! Awgrymodd y Gweinidog mae’r unig fan cychwyn synhwyrol yw esiampl Iesu. Gyda’r Gweddïwr y dylem ddechrau, ac wedyn ystyried yn ofalus yr hyn a ddywedodd y Gweddïwr am Weddi. Dywedir iddo weddïo’n rheolaidd yn ystod ei weinidogaeth. Ceir, gan Luc yn fwyaf arbennig, bwyslais cyson ar hyn:

...byddai ef yn encilio i’r mannau unig ac yn gweddïo. (5:16)

Un o’r dyddiau hynny aeth allan i’r mynydd i weddïo, a bu ar hyd y nos yn gweddïo ar Dduw. (6:12)

Pan oedd Iesu yn gweddïo o’r neilltu yng nghwmni’r disgyblion...(9:18)

...wyth diwrnod wedi iddo ddweud hyn, cymerodd Pedr ac Ioan ac Iago gydag ef a mynd i’r mynydd i weddïo. (9: 28)

Yr oedd ef yn gweddïo mewn rhyw fan, ac wedi iddo orffen, dywedodd un o’i ddisgyblion wrtho, ‘Arglwydd, dysg i ni weddïo...(11:1)

Yna ymneilltuodd Iesu oddi wrthynt tuag ergyd carreg, a chan benlinio dechreuodd weddïo...(22:41).

Gweddïai Iesu yn rheolaidd. Nid arferiad ond anghenraid oedd gweddi i Iesu; a dyna esiampl y Gweddïwr Mawr. Trodd Iesu lwybr gweddi yn briffordd bywyd, a phan soniwn am ddilyn Iesu Grist, da fyddai inni gofio’r angen i’w ddilyn ar lwybr gweddi yn ogystal â phan Aeth ef o amgylch gan wneud daioni...(Actau 10:38). Yr hyn a roddai nerth iddo fynd o amgylch gan wneud daioni oedd ei weddïau yn y dirgel.

Yn sgil sylwadau’r Gweinidog, cawsom gyfle i drafod. A yw’n ofynnol i ymneilltuo i weddïo? A yw’n bosibl i ni weddïo’n hollol fel y gwnâi Iesu? Soniwyd am fendithion clywed Gweddi'r Arglwydd yn cael ei hoffrymu mewn sawl iaith yr un pryd. A yw'n bosibl i'r unigolyn weddïo mewn cynulleidfa? Beth yw elfennau pwysicaf y weddi gyhoeddus?

Yn unol â threfn arferol y cyfarfodydd hyn, aethom yn ein blaenau i rannu arfer dda, neu ddiddorol, o weddïo’n bersonol. Soniodd y Gweinidog am bwysigrwydd ymdawelu. Ond mae hyn y hen beth gennym! Pa werth sydd i drafod eto fyth yr angen i ymdawelu?!  Mynnai’r Gweinidog fod ymdawelu’n bwysig, ond rhaid deall i ba ddiben yr ymdawelwn. Nid synfyfyrio mo gweddi, nac ychwaith ymroi i fyfyrdod. Ymdawelwn i wrando - i wrando’r yr hyn mae J.G.Moelwyn Hughes (1866-1944) yn ei ddisgrifio fel sŵn distawrwydd Duw. (Addoli; Gwasg y Brython, 1937).

Tynnwyd ein sylw at y llun uchod gan Orazio Gentileschi (1563-1639): The Lute Player (1612). Mae holl osgo hon yn ymgorfforiad o wrando. Un o hanfodion gweddi yw ymwybod â Duw; ond nid digon hynny. Dos i’th ystafell...meddai Iesu (Mathew 6:6), ond cofia gweddïo yn y lluosog: ein Tad, ein bara beunyddiol, ein dyledion (Mathew 6:5-15). Mater o berthynas ag arall yw’r bywyd defosiynol hyd yn oed pan fyddwn yn gweddïo yn y dirgel. Ymdawelwn i wrando llais Duw, a hefyd i wrando dyhead cyfaill, cri'r anghenus ac ochenaid y tlawd, ymhell ac agos.

Wedi trafod gweddi, aethom ati i weddïo. Gweddi â strwythur pendant iawn ydoedd, a phob cymal yn gorffen mewn cyfnod o dawelwch. Yn y cyfnodau rheini, anogwyd ni i gofio’n benodol a bwriadol: gwaith yr Eglwys ledled byd; swyddogion yr eglwys leol hon; eglwysi ein dinas a'n gwlad. Mudiadau ac elusennau sydd yn estyn cymorth i’r hen, y tlawd, y methedig a’r anghenus; cymdogion, cyfeillion a’r sefyllfaoedd rheini a fu, ac sydd mor amlwg ym munudau agoriadol y rhaglen newyddion, ac ar dudalennau blaen y papur newydd. Ceisiwyd gwneud hynny nid yn llipa gyffredinol, ond yn benodol, a bwriadol, gan enwi’n dawel unigolyn, mudiad a sefyllfa.

Diolch am gwmni’n gilydd, am drafodaeth a pharodrwydd i rannu a gwrando. Daeth Bethsaida eto â bodd a bendith.