'BETHANIA': ESTHER

Fe ddown heddiw i ddiwedd ein hastudiaeth o Lyfr Esther.

Esther 9: 30-32

Sefydlwyd Pwrim i gadw’r waredigaeth mewn cof. Dyma’r disgrifiad a geir o’r ŵyl yn adnod 22: Megis y dyddiau y cawsai yr Iddewon ynddynt lonydd gan eu gelynion, a’r mis yr hwn a ddychwelasai iddynt o dristwch i lawenydd, ac o alar yn ddydd daionus: gan eu cynnal hwynt yn ddyddiau gwledd a llawenydd, a phawb yn anfon anrhegion i’w gilydd, a rhoddion i’r rhai anghenus.

Daeth yr ŵyl yn boblogaidd iawn yn yr Oesoedd Canol, daeth Pwrim yn dymor llawenhau. Erbyn heddiw, erys y pwyslais ar lawenhau: gwledd a llawenydd, ond fe gydiwyd hefyd yn yr hyn a welir yn adnod 31: I sicrhau y dyddiau Pwrim hynny yn eu tymhorau, fel yr ordeiniasai Mordecai yr Iddew, ac Esther y frenhines, iddynt hwy, ac fel yr ordeiniasent hwythau drostynt eu hun, a thros eu had, eiriau yr ymprydiau a’u gwaedd.

Esther 10

Teyrnged i Mordecai a’r brenin Ahasferus a geir yn y bennod olaf. Canmolir Mordecai fel gŵr doeth a charedig, yn bwysig ym materion ymerodrol ac yn cael ei garu gan yr holl Iddewon.

Beth felly a ddywedwn am Lyfr Esther?

Dywed rhai bod llyfr Esther yn gampwaith! Mae gennym y cnaf Haman; Esther yr arwres brydferth a dyfeisgar; a’r brenin Ahasferus, druan ohono, mae rhywbeth comig amdano, pawb yn ei dwyllo. Mae’n wir nad yw enw Duw yn y llyfr hwn yn unman, ond, yng nghysgod un o ddigwyddiadau mwyaf erchyll hanes, yr Holocost - ymgais y Natsïaid i ddifa’r Iddewon o diroedd Ewrop - mae hanes Esther yn eithriadol bwysig i’r Iddew a’r Cristion fel ei gilydd.

Fel prif weinidog y brenin Ahasferus, ‘roedd Haman yn ddigon bodlon ar ei fyd. Nesaf at y brenin, ef oedd y pwysicaf yn y deyrnas, ac ‘roedd pawb yn deall hynny. Buasai pawb yn moesymgrymu iddo ... pawb ond un. Iddew o’r enw Mordecai. Wrth i bawb arall gynffonna iddo, safai hwn yn dalsyth. ‘Roedd Haman wedi blino ar ystyfnigrwydd yr Iddew yma! Penderfynodd ddial arno a phob Iddew ym Mersia. Gyda chyfrwys berswâd, argyhoeddodd y brenin fod yr Iddewon yn fygythiad i ddyfodol ei deyrnas; rhaid eu difa yn llwyr ac yn gyfan.

Wedi deall bwriad Haman, aeth Mordecai at ei gyfnither, Esther, brenhines Persia, ac erfyn arni i eiriol ar ei gŵr ar ran ei phobl. ‘Roedd Esther yn gwybod, fod y sawl a âi mewn at y brenin heb ganiatâd yn sicr o’i roi i farwolaeth. Ond er gwaethaf y perygl cydsyniodd Esther, gan ddweud os trengaf, mi drengaf. Ildiodd y brenin i swyn Esther - cyfuniad cyfrwystra a phrydferthwch yn troi cynllun dieflig Haman a’i ben i waered. Syrthiodd Haman i’w fagl ei hun. Crogwyd Haman ar y grocbren y cododd i grogi Mordecai arno.

Hyd y dydd heddiw darllenir hanes Esther mewn synagogau ledled y byd yn ystod gŵyl Pwrim. Rhoddwyd ei dewrder ar gof a chadw am byth.

Ond wedyn, rhaid hefyd cydnabod nad yw llyfr Esther yn grefyddol ei naws o gwbl. Mynega deimladau cenedlaethol ar eu gwaethaf. Yn ogystal â bod y neges grefyddol ar goll, y mae’r elfen foesol hefyd yn bur isel. Sonnir am ddialedd mawr yr Iddewon ar y cenhedloedd, ac y mae’n amlwg mai mewn cyfnod o frwydro caled ac o ddyheu am oruchafiaeth y cyfansoddwyd ef. Nid agorwyd y drws led y pen iddo i mewn i’r Canon Hebreig a bu condemnio mawr arno ar ôl hynny.

Beth felly a ddywedwn am Lyfr Esther?

'BETHANIA': ESTHER

Os oes gennych Feibl wrth eich penelin, trowch os gwelwch yn dda i Lyfr Esther, i bennod 8 a 9.

Esther 8

Dyma un o rannau pwysicaf y stori. Cais Esther dynnu’n ôl y gorchymyn a roddwyd i ddifetha’r Iddewon. Mae’r brenin yn caniatáu hyn a rhagor: ... ysgrifennwch chwi fel y mynnoch ynglŷn â’r Iddewon yn fy enw i ... (Esther 8:8). Mordecai sydd yn paratoi'r wŷs (ad.9), ac mae’r hawl i ddial yn amlwg ynddo (ad.13). Amlygir perygl hyn oll mewn ychydig eiriau cynnil ar ddiwedd y bennod: ... yr oedd llawer o bobl y wlad yn mynnu mai Iddewon oeddent, am fod arnynt ofn yr Iddewon. Cyfnewidiwyd arswyd Haman am arswyd yr Iddewon (ad.17). Dyma un o negeseuon pwysicaf y stori, neges sydd yn aml yn ddi-sôn-amdani.

Pregethai Joseff Jenkins un nos Sadwrn tua throad yr hen ganrif yn Dinorwig yn Arfon. Eisteddai’r gweinidog - John Puleston Jones, yn y Sêt fawr. ‘Sut yr oeddynt yn meiddio rhoddi coron o ddrain ar ei ben? Sut gallent boeri yn ei wyneb a’i watwar? Sut nad oedd ganddynt moi ofan E? Fe’i gwelsant yn iachau’r cleifion, ac yn codi’r meirw. Pe gwelech chi, bobl Dinorwig yma ddyn yn gwneud pethau felly - buasai gennych ormod o’i ofan i boeri yn ei wyneb. Ie, ond gwybod yr oeddynt na allai Ef daro’n ôl! ‘Roedd wedi ei hoelio i’r groes! Ni allai daro’n ôl!’

Cododd Puleston ar ei draed - a rhoddodd ochenaid fawr dros y capel. Ymhen blynyddoedd wele Puleston yn ysgrifennu am yr Iawn. ‘Mi ath yn benbleth trwy lysoedd y fagddu pan ddaeth yr Oen i’r maes. ‘Mi dy laddwn i di’, meddai Pechod. ‘Wel i gael fy lladd y deuais i i’r byd’ meddai’r Oen. Mi ddeil yr Oen ati nes bydd cyrn y bwystfil wedi treulio i’r bôn, a’i ewinedd wedi gwisgo i’r byw. Byddaf yn meddwl fod gelynion Iesu Grist wedi ei nabod yn well na’i ddisgyblion.’

Esther 9

Daeth y trydydd dydd ar ddeg o’r deuddegfed mis: y dydd arswydus. Beth wnâi'r Iddewon? Yr oedd rhai o gefnogwyr Haman o hyd yn fyw. 500 o leiaf yn y ddinas ei hun. Yr oedd llawer mwy ohonynt yn y wlad yn barod i ailafael yn ei orchymyn. A ddylai Mordecai a’i gyd-Iddewon eistedd yn dawel i weld llofruddio eu gwragedd a’u plant, a chael eu lladd eu hunain? Daeth y sawl a ormeswyd yn ormeswyr. Lladdwyd tua 15,000 o bobl i gyd yn y deyrnas.

Mae’r awdur yn cyfiawnhau hyn oll gyda’r ddadl mai amddiffyn eu hunain oeddent (ad.16), ac fe gais cadarnhau hynny trwy ddefnyddio un cymal, trosodd a thro, (10 o weithiau yn y bennod hon): ... heb gyffwrdd â’r ysbail.

Hanes gwaedlyd, yn wir yw hwn. Gyda datguddiad uwch a rhagorach yr Efengyl i’n harwain, tybed a fyddem ni wedi ymddwyn yn well?

A byddwch gymwynasgar i’ch gilydd, yn dosturiol, yn maddau i’ch gilydd, megis y maddeuodd Duw er mwyn Crist i chwithau. (Effesiaid 4:32)