'YMLAEN': Y SUL A'R WYTHNOS NEWYDD

Bore Sul am 10:30, Oedfa Foreol ein Gŵyl Flynyddol: Oedfa lawn fel wy! Arweinir y defosiwn gan Mari Fflur; pawb - o’r ieuengaf i’r hynaf - â’i adnod. ‘Dwy law Cariad’ fydd testun y sgwrs plant, a chawn droi at y Wal Weddi, a thystio i fedydd Erin.

Testun homili’r Gweinidog yw Actau 20:1-12. Gwelir Paul ar ei ffordd i Facedonia. Wedi cyrraedd Troas, cynhelir Oedfa ar ddydd yr Arglwydd. Cawn gipolwg ar un o’r oedfaon Cristnogol cynharaf a gofnodir yn Actau. Oedfa hwyrol yw hon. Dyma’r unig amser cyfaddas i’r eglwys gynnar gynnal Oedfa ar ddiwrnod gwaith. Onid amgylchiadau’r addolwyr, a’u cyfleustra ddylasai benderfynu rhif oedfaon, a’u hamseriad, yn hytrach nag arfer oes arall wahanol? Oni ddaeth yn amser i’r eglwysi roi sylw newydd i’r ystyriaethau hyn?

Nid Eutychus oedd y cyntaf na’r olaf i gysgu mewn Oedfa! Nid Paul oedd yr olaf i draethu’n hir! Ceir Oedfa fwy, a cheir weithiau Oedfa bwl, farwaidd. O gofio am yr Oedfaon dwy neu dair awr, byrhaodd yr Oedfa gryn dipyn. A ddaeth cyfnod oedfaon-mini? Er yn gwestiynau pwysig, myn ein Gweinidog fod gwaeth beth na chysgu mewn Oedfa, sef cysgu mewn Gwasanaeth! Gwyliwch, meddai Iesu, gwyliwch, a byddwch effro (Marc 13:33). Am hynny, meddai Paul wrth bobl Iesu yn Thesalonica (1 Thesaloniaid 5:6), rhaid inni beidio cysgu ... ond bod yn effro: yn effro i geisio Iesu, yn effro i’w bresenoldeb, yn barotach felly i ymateb i’w alwadau, ac yn fwy byw i bosibiliadau’r Gair.

Bydd yr Ysgol Sul yn dechrau ar ymdrin â Ffrwythau’r Ysbryd. Erbyn diwedd y wers fore Sul, bydd gan bob plentyn llinyn o lain lliwgar i fynd adref gyda hwy, â phob glain yn cynrychioli un o’r naw ‘ffrwyth’: ... dyma’r ffrwyth mae’r Ysbryd Glân yn ei dyfu yn ein bywydau ni: cariad, llawenydd, heddwch dwfn, amynedd, caredigrwydd, daioni, ffyddlondeb, addfwynder a hunanreolaeth (Galatiaid 5:22,23 beibl.net).

Liw nos (18:00), edrychwn ymlaen at gael derbyn o genadwri pregethwr gwadd ein Gŵyl Flynyddol - y Parchedig Ddr Alun Tudur. Gweinidog cadarn yn Eglwys Ebeneser, Caerdydd ers 1995. Llongyfarchwn ef yn wresog ar ddathlu ohono’n ddiweddar iawn 30 mlynedd ers ei ordeinio’n weinidog i’r Arglwydd Iesu Grist. Gwiw gennym ei groesawu atom. ‘Rydym yn gwybod y cawn ganddo bregethu meddylgar a phregeth werthfawr. Gweddïwn am wenau Duw ar yr oedfa. Hyfrydwch hefyd fydd cael cwmni ein brodyr a chwiorydd o eglwysi’r ddinas nos Sul. Hyfryd yw pob cyfle i gyd-addoli a chyd-dystio. Duw a fo’n blaid i ni gyd yn ein gweinidogaeth.

Nos Fawrth (20/9; 19:00): ‘Genesis’. Awr fach hamddenol yn y festri: defosiwn syml yn arwain at fymryn o waith llaw syml a buddiol. Testun y ‘Genesis ‘ cyntaf oll fydd Salm 23.

Bore Gwener (23/9; 11:00): ‘Llynyddwch’. Paned wrth ymyl llyn llonydd y Rhath. Yn Terra Nova cawn gyfle i drafod, fesul pennod, llyfr Rowan Williams: Choose Life (Bloomsbury, 2013). Mae copïau ar gael gan y Gweinidog. Echel ein trafodaeth fore Gwener fydd The Kingdom of the Simple (t.3-13).

Philip, un o ddisgyblion cyntaf Iesu. Dyn ymarferol iawn oedd Philip - ni ddylid anghofio parodrwydd hwn i wahodd: Tyrd i weld (Ioan 1:46). ‘Genesis’? ‘Lllynyddwch’? Heb fod yn siŵr? Un anogaeth sydd, yn syml Tyrd i weld.

Cynhadledd Flynyddol Cristnogaeth 21 (24/9; 10:00-15:30. Canolfan Morlan, Aberystwyth). Bydd ein Gweinidog, gyda’r Parchedig Judith Morris a Bethan Wyn Jones yn ysgogi trafodaeth ar y thema: Eisiau Tyfu - Ofn Newid.

AIL

'Munud i Feddwl' wythnosol ein Gweinidog

Testun y Munud i Feddwl heddiw yw’r gair ‘ail’. Gellid gosod y rhagddodiad bach hwn o flaen y rhan fwyaf o ferfau: Ailgynnig, ailadrodd, ailfeddwl, ail-eni, ailosod.

Mae’r ‘ail’ yn awgrymu fod y tro cyntaf, beth bynnag ydoedd, wedi bod yn aflwyddiannus. Diolch felly fod cymaint o eiriau Cymraeg yn medru cario’r gair bach ‘ail’. Wedi methu y tro cyntaf? Paid â phoeni: ailgynnig (Er fy mod wedi syrthio, bydda i’n codi eto. Micha 7:8 beibl.net) Fawr o flas ar y cawl? Bydd yn well yfory ar ôl ei aildwymo (Ffydd ydy’r sicrwydd fod beth dyn ni’n gobeithio amdano yn mynd i ddigwydd. Mae’n dystiolaeth sicr o realiti beth dyn ni ddim eto’n ei weld. Hebreaid 11:1 beibl.net) Yn ei ragair i’r gyfrol Gyda’r Hwyr (1957), meddai E. Tegla Davies (1880-1967): Gwêl amryw o’r ysgrifau olau dydd am y tro cyntaf, a’r cwbl a gyhoeddwyd eisoes wedi eu hailwampio, ac eithrio tair, rai ohonynt mor llwyr nes dyfod o’r pair ar newydd wedd. Ailwampio? Ni chlywais i erioed y gair ‘wampio’ yn cael ei ddefnyddio ar ei ben ei hun, heb y rhagddodiad ‘ail’. A glywsoch chi erioed am rywun yn wampio rhywbeth?

Er mor hoff wyf o amryw o eiriau yn dechrau gyda’r rhagddodiad cynnes hwn, y mae amryw nad wyf yn eu hoffi o gwbl, e.e.: ailadrodd. Onid ydym bregethwyr ar adegau’n ailadroddus ailadroddus? (Paid bod yn rhy barod dy dafod, ac ar ormod o frys i ddweud dy farn wrth Dduw. Y Pregethwr 5:2 beibl.net) A beth am y gair ‘ailfeddwl’? Nid wyf yn siŵr beth i feddwl o’r gair ‘ailfeddwl’? Ar ryw ystyr, nid wedi methu meddwl y tro cyntaf y mae person, ac yna’n ailfeddwl. Na, pan fydd rhywun yn dweud ei fod am ailfeddwl, fel arfer, y mae am newid ei feddwl, neu am roi sylw pellach i’r mater, beth bynnag y bo. Wrth dderbyn yr ystyr yma i’r gair, nid wyf yn gwbl siŵr iawn fy mod yn ei hoffi. Dwi’n dueddol i hoffi’r bobl sydd yn gweithredu ar y meddwl cyntaf. Hwyrach eu bod mymryn yn fyrbwyll, a’u gweithredoedd heb fod yn gwbl a thynn mewn trefn. Er hynny y mae rhyw wres ac ynni o’u cwmpas (Trystia’r ARGLWYDD yn llwyr; paid dibynnu ar dy syniadau dy hun. Gwrando arno fe bob amser, a bydd e’n dangos y ffordd iawn i ti. Diarhebion 3:5,6 beibl.net). Mentraf awgrymu mai dyma’r bobl sydd angen ar grefydda Cymreig: buasai ychydig o wres fyrbwylltra yn gwneud lles - gweithredu er waetha’r posibiliadau o fethiant - yn hytrach nag ailfeddwl ac ailfeddwl yr eilwaith am yr holl bosibiliadau o fethiant, hyd nes peidio gweithredu o gwbl. Fel meddai un o gymeriadau Roald Dahl (1916-1990): You'll never get anywhere if you go about what-iffing like that.

Dylwn ychwanegu fod dau ystyr arall i’r gair ‘ail’. ‘Yn dilyn y cyntaf’ yw diffiniad y geiriadur o un ystyr: 'cyntaf, ail, trydydd'. Ond, mae’r ystyr olaf yn ddiarth (i mi o leiaf), sef ‘tebyg’, neu ‘cystal’. Bu Tudur Aled (c.1465-c.1525) yn ‘Gofyn March gan Abad Aberconwy’, ac wrth ddisgrifio’r march, meddai:

Ail y carw, olwg gorwyllt

A’i draed yn gwau drwy dân gwyllt.

‘Tebyg’ i’r carw, neu llawn ‘cystal’ â’r carw yw ystyr ‘ail’ yma.

Mewn cerdd o’i eiddo mae Goronwy Owen (1723-1769) yn canu clodydd Sir Fôn:

Eistedd ar orsedd eursail

yr wŷd, ac ni welir ail.

Buasai’r gair Saesneg Peerless yn dangos ansawdd neu rinwedd y gair ‘ail’ yn y cwpled hwn. Ni welir sir debyg i Sir Fôn mynnai Goronwy. Dyna ystyr yr ‘ail’ yma.

Tueddwn (yn anffodus braidd) i sôn yn fynych ym mis Medi am ailgydio yn ein gwaith wedi’r haf. Awgrymir gan yr ‘ail’ yn ‘ailgydio’ ein bod wedi llacio’n gafael, a gwir hynny i raddau helaeth iawn. Mawr felly ein diolch, nad yw ein Duw byth yn ailgydio ynom, gan na fu iddo byth bythoedd, ac ni fydd yn oes oesoedd yn llacio’i afael arnom. Dyma hwb i’n hailddechrau ninnau; dyma ein gobaith cyson am ail ail gyfle; hanfod ein ffydd yw gafael oesol ein Duw peerless ninnau; craidd ein gobaith yw cariad Duw cariad yw (1 Ioan 4:8) - cariad heb ei ail: Cerais di â chariad diderfyn (Jeremeia 30:3 BCN).

(OLlE)

CYTGAN

… y mae dy gariad y well na gwin …

Tyn fi ar dy ôl, gad inni redeg gyda’n gilydd;

cymer fi i’th ystafell, O frenin.

(Caniad Solomon 1:2b a 4a BCN)

Gwêl y gariadferch ei chariad fel brenin; dyma’r gymhariaeth gyntaf, ac ni ellid rhagori arni. Er mai hanfod yr Efengyl yw’r gred yng nghariad Duw atom, disgwylir ymateb gennym i’r cariad hwnnw. Dyna a gawn ar ddechrau Caniad Solomon: y gariadferch yn ymateb i’w chariad, ei brenin. Derbynnir hyn yn lled gyffredinol fel alegori o ymateb yr Eglwys i Grist.

… y mae dy gariad y well na gwin …

Yng nghyfnod ysgrifennu Caniad Solomon anghenraid oedd gwin; ‘roedd yn rhan o luniaeth bob dydd, ac nid yn ddiod achlysurol. ‘Roedd mor anhepgor i’w fywyd â bara. Defnyddid gwin yng ngwledd y cysegr: Cymer (arian y Degwm) gyda thi, a dos i’r man y bydd yr ARGLWYDD dy Dduw wedi ei ddewis, a phrynu beth bynnag a fynni: gwartheg, defaid, gwin, diod feddwl, neu unrhyw beth yr wyt yn ei ddymuno; a bwyta ef yno’n llawen gerbron yr ARGLWYDD dy Dduw, ti a’th deulu (Deuteronomium 14:25.26). Rhoddid gwin yn ddiod-offrwm yn ol y Gyfraith … a chydag ef fwyd offrwm p bumed ran o effa a beilliaid wedi ei gymysgu ag olew yn offrwm drwy dân, yn arogl peraidd i’r ARGLWYDD, a hefyd ddiod-offrwm o chwarter hin o win (Lefiticus 23:13).

Benthycwn brofiad William Williams, Pantycelyn (1717-91) yn sbardun i fyfyrdod pellach a gweddi:

O! llefara, addfwyn Iesu,

Mae dy eiriau fel y gwin.

(OLlE)

GAIR AM AIR

Perthyn i bob iaith geiriau na ellid yn llawn a llwyr eu cyfieithu i iaith arall. Mae’r gyfres hon o fyfyrdodau yn ymdrin ag ambell un o’r geiriau rheini. Daw testun ein sylw heddiw o’r Almaeneg: Waldeinsamkeit. Golyga’n fras yr ymdeimlad o fod ar ben dy hun mewn coedwig; unigedd llonydd nad sydd o reidrwydd yn fygythiol.

Awn i’r afael ag arwyddocâd Waldeinsamkeit trwy gyfrwng y gerdd hon gan Robert Frost (1874-1963): Stopping by Woods on a Snowy Evening (1923):

Whose woods these are I think I know.
His house is in the village though;
He will not see me stopping here
To watch his woods fill up with snow.
My little horse must think it queer
To stop without a farmhouse near
Between the woods and frozen lake
The darkest evening of the year.
He gives his harness bells a shake
To ask if there is some mistake.
The only other sound’s the sweep
Of easy winds and downy flake.
The woods are lovely dark and deep.
But I have promises to keep,
And miles to go before I sleep,
And miles to go before I sleep.

Mae’r gerdd yn fyr. Mae testun y gerdd yn gyffredin ddigon: noson dywyll, coed ag eira ar lawr. Wrth ddarllen y gerdd, gwelwn nad byr mohoni ond cynnil, ac mae rhywbeth mawr yn cael ei ddweud. Sylwch ar deitl y gerdd: Stopping by Woods on a Snowy Evening. Mae’r bardd ar ei ffordd i rywle. Arhosodd i wylio’r woods fill up with snow. O ble ddaeth y bardd, ac i ble mae e’n mynd? Pam aros fan hyn?

Mae llonyddwch Waldeinsamkeit yn pwyso’n drwm ar y gerdd; eira’n gorwedd yn drwch, y byd wedi fferru i gyd; the darkest evening of the year yw hi. Coedwig wag. Noson dawel, clustfeiniwch am sibrwd easy winds and downy flake. Mae’r bardd ar ei ben ei hun, ac yn falch o gael bod felly: Waldeinsamkeit. Arhosodd fan hyn, ymhell o afael pawb a phopeth. Mae’r eira’n wedi troi'r goedwig yn Gaer Gwydion - dyma natur yn brydferth a swynol.

The woods are lovely, dark and deep. Mae’r bardd yn dal munud neu ddwy o lonyddwch yng nghanol ei brysurdeb: Waldeinsamkeit. Gellid deall a gwerthfawrogi Stopping by Woods on a Snowy Evening gan fod prydferthwch byd a rhyfeddod bywyd wedi cydio ym mhawb ohonom rywbryd, rywsut, gan beri i ni oedi ar ein taith, ac anghofio - am ennyd - yr holl bethau sydd yn gwasgu ar ein hamser.

Mae Frost yn gorffen cerdd arall o’i eiddo The Lesson for Today (1942) gyda’r geiriau: I would have written of me on my stone: I had a lover’s quarrel with the world.

Mae’r cymal a lover’s quarrel with the world, yn dweud rhywbeth wrthym am ein hymateb fel Cristnogion i’r byd. Mae Stopping by Woods on a Snowy Evening yn ddisgrifiad hyfryd o brydferthwch byd, a’r munudau euraid hynny lle cawn ymdeimlo â hyfrydwch bywyd. Ond y tu hwnt i brydferthwch byd a hyfrydwch bywyd, mae ‘na fywyd a byd tra gwahanol: hagrwch tlodi a thrais; budreddi rhyfel a gormes. Fel Cristnogion, mae ein ffydd yn mynnu ein bod ni’n mynd i’r afael â’r pethau hyll hyn. Mae’r Cristion, fel ei Dduw yn caru’r byd; ond mae gan y Cristion a lover’s quarrel with the world. Er rhyfeddod a phrydferthwch y goedwig a’r eira a swcwr llonyddwch Waldeinsamkeit ... meddai’r bardd: I have promises to keep. Mae’r bardd wedi blino ... miles to go before I sleep. Mae Cristnogion weithiau’n blino ar y gwaith o newid y byd hwn, ond newid y byd sydd raid. Gwaith ffydd, mewn cariad yw newid y byd er gwell, felly daliwn ati felly, daliwn ati i ddal ati. (We) have promises to keep,/And miles to go before (we) sleep,/ And miles to go before (we) sleep.

F'Arglwydd Iesu Grist, fab Duw, Waredwr, bydd drugarog wrthyf. Amen.

SALM

Buddiol yw’r gred fod gweddi yn gynneddf naturiol mewn person. O gredu hyn cedwir ni rhag gwaethaf amheuaeth a digalondid pan gawn anhawster gyda gweddi yn ein profiad personol.

Dyma brofiad y Salmydd:　

Fy Nuw, fy Nuw, pam yr wyt wedi fy ngadael,

ac yn cadw draw rhag fy ngwaredu ac

oddi wrth eiriau fy ngriddfan?

O fy Nuw, gwaeddaf arnat liw dydd,

ond nid wyt yn ateb,

a’r nos, ond ni chaf lonyddwch.

Eto, yw wyt ti, y Sanctaidd, wedi dy

orseddu

yn foliant i Israel.

Ynot ti yr oedd ein tadau’n ymddiried,

yn ymddiried a thithau’n eu gwaredu.

Arnat ti yr oeddwn yn gweiddi ac

achubwyd hwy,

ynot ti yr oeddent yn ymddiried ac ni

chywilyddiwyd hwy.

(Salm 22:1-5 BCN)

Gwelwch y drafferth driphlyg a gafodd y Salmydd. Ni all gredu fod Duw yn real; nid yw ei weddïau yn gyfrwng esmwythâd iddo yn ei anawsterau; ac er dyfalbarhau ohono mewn gweddi ni ddaw cymorth na chysur.

Ond y mae’r Salmydd yn cofio profiad y tadau:

Ynot ti yr oedd ein tadau’n ymddiried,

yn ymddiried a thithau’n eu gwaredu.

Gwêl y Salmydd fod profiad y ‘tadau’ ymhob oes yn dwyn tystiolaeth i allu gweddi. Nid oes ganddo le i ddigalonni yn wyneb profiad yr oesau. Daw i weld mai ynddo ef mae’r drafferth ac nid mewn gweddi, ac o gofio hyn daw ei ffydd yn ôl, ac yn niwedd y Salm tyr allan i ganu yn fuddugoliaethus:

Fe gyhoeddaf dy enw i’m brodyr,

a’th foli yng nghanol y gynulleidfa:

"Molwch ef, chwi sy’n ofni’r

ARGLWYDD;

rhowch anrhydedd iddo, holl feibion Jacob;

ofnwch ef, holl feibion Israel.

(Salm 22:22,23 BCN)

Unig Ffynhonnell heddwch a chyfiawnder, gwna ni’n un cymundeb mawr â dy bobl ym mhob oes a chyfnod a roesant eu hymddiriedaeth ynot ac ni chywilyddiwyd hwynt. Nid oherwydd ein haeddiant, ond yn ôl dy drugaredd dirion, gwrando ni yn ein gweddïau. Amen.

(OLlE)

'YMLAEN': Y SUL A'R WYTHNOS NEWYDD

... dyma’r ffrwyth mae’r Ysbryd Glân yn ei dyfu yn ein bywydau ni: cariad, llawenydd, heddwch dwfn, amynedd, caredigrwydd, daioni, ffyddlondeb, addfwynder a hunanreolaeth (Galatiaid 5:22,23 beibl.net).

Edrychwn ymlaen at yr Oedfa Foreol Gynnar (11/9 am 9:30 yn y Festri). Ein Gweinidog fydd yn arwain, a thema’r Oedfa fydd ‘Rhoi a Derbyn Ffrwythau’r Ysbryd’.

Y rhinweddau a enwir gan Paul yn ei lythyr at bobl Iesu yn Galatia fydd echel gwaith yr Ysgol Sul a PIMS y tymor hwn. Gweddïwn am fendith ein Duw, awdur pob rhinwedd a ffynhonnell pob daioni, fel y gall yr ifanc yn ein plith dyfu mewn ffydd a chynyddu ymhob rhinwedd da.

Sylwer fod Paul yn gosod cariad yn gyntaf oll; sylwer hefyd fod ei bwyslais ar ddechrau’r bennod ar ryddid: ... i ryddid y rhyddhaodd Crist ni (Galatiaid 5:1). Yn wir, trwy’r holl lythyr rhybuddia’r Galatiaid rhag syrthio i afael caethiwed crefydd deddf. Yn hyn oll, ‘roedd Paul yn dilyn Iesu. ‘Roedd yntau’n gosod cariad yn uwch na phopeth, ac yn dymuno o’r herwydd, i ryddhau pobl oddi wrth ormes crefydd gyfyng a chrefydda lem: ... os yw’r mab yn eich rhyddhau chwi, byddwch yn rhydd mewn gwirionedd (Ioan 8:36). Boed i ni efelychu ein Harglwydd Iesu, gan dystio i’w gariad ac estyn ei ryddid i’n cymdogaeth a’n byd.

Bydd ein Gweinidog cyn dechrau’r Oedfa Foreol yn cyflwyno cynlluniau’r flwyddyn newydd hon o wasanaeth: ein helusennau eleni (Tŷ Hafan a Toilet Twinning); Bethania - cyfle i drin a thrafod y Gair; Genesis - cyfle i fod yn greadigol; Llynyddwch - cyfle i ymdawelu.

Ym mis Medi 2015, buom yn trafod emyn o eiddo David Jones (1805-68; CFf:76):

Mae Duw yn llond pob lle,

presennol ymhob man ...

Mis Hydref: dyhead David Charles (1762-1834; CFf:686):

O! Iesu mawr, rho d’anian bur

i eiddil gwan mewn anial dir ...

Mis Tachwedd: J. G. Moelwyn Hughes (1866-1944; CFf:691)

Fy Nhad o’r nef, O! gwrando ‘nghri:

un o’th eiddilaf blant wyf fi ...

Saith mis yn ddiweddarach yr emyn nesaf! Canolbwynt ein sylw ym mis Gorffennaf oedd emyn George Rees (1873-1950; CFf:541).

O Fab y Dyn, Eneiniog Duw, fy Mrawd a’m Ceidwad cry’ ...

Mae’r gyfres yn parhau yn yr Oedfa Foreol (10:30) pan fyddwn yn ymdrin ag emyn Ann Griffiths:

Arogli’n beraidd mae fy nardus

wrth wledda ar y cariad rhad ...

Caniad Solomon 1:12; y cariad rhad sydd yn ddrud iawn iawn. Sêl! ... sêl yn tanio’n erbyn pechod. Ni feddyliodd Iesu erioed am i’w Eglwys fod yn amddiffynnol. Nid amddiffyn ein hunain rhag pethau drwg y natur ddynol mo gwaith pobl ffydd, ond ymosod, gorchfygu. Yfed, ie, yfwch yn helaeth, fy rhai annwyl (Caniad Solomon 5:1 WM) a hynny er mwyn setlo/ar wrthrych mawr ei Berson Ef.

Liw nos (18:00), Theoffilws, syr (Luc 1:1a beibl.net fydd testun ein sylw. Ychydig a wyddom am yr ardderchocaf Theoffilus. Bwriad Luc wrth gyflwyno’i efengyl i hwn oedd dangos iddo mor ddilys oedd y pethau y dysgwyd ef ynddynt eisoes. Mae Theoffilus felly’n gwybod rhywbeth am Iesu ac am y ffydd, ond mae arno angen mwy o wybodaeth fanwl am gynnwys y ffordd newydd hon at Dduw. Mae Luc, yn ei efengyl, ac yn ei ail draethawd (Actau 1:1 WM) yn cymryd yn ganiataol fod Theoffilus yn gyfarwydd â’r Hen Destament. Onid oedd hwn hefyd yn ŵr defosiynol, ac yn ofni Duw (Actau 10:2a WM)? Hwyrach, yn wir, mai Theoffilus a ofynnodd i Luc sgrifennu’i ddau draethawd ar ei gyfer ef a’i gyfeillion. Os do, mawr iawn ein dyled ni iddo. Tri phen sydd i bregeth y gweinidog: Theoffilus: Caru Duw; Caru’r Gwirionedd; Caru Iesu.

PIMS nos Lun (12/9; 19:00-20:30 yn y Festri): Cariad (Galatiaid 5:22); yr elusen Toilet Twinning; croesawu, ffarwelio, Pitsa a Oh, the places you’ll go! gan Dr Seuss (1904-91).

Koinônia amser cinio dydd Mercher (14/9): Mae ‘na fwy i bryd o fwyd o gwmpas bwrdd na bodloni’r archwaeth am fwyd. Mae’n gyfle i rannu syniadau, i drafod, i gymdeithasu a dod i nabod ein gilydd yn well. Dyna sy’n digwydd yn y Koinônia misol.

Babimini bore Gwener (16/9; 9:45-11:15 yn y Festri): gwên, a chroeso, cwmni a phaned i’r rhieni; ac i’r plantos: hwyl a chân, chwarae a chwerthin. Gorffwysed bendith ar Fabimini. ‘Rydym yn ddyledus i’r rheini sy’n rhoi o’u hamser i gynnal y fenter bwysig hon.

Dydd Sadwrn (17/9), priodas Elen ac Etienne Martin. ... ar ddydd eu priodas pura’u serch â’th gariad dwyfol, drud. (Tudor Davies; CFf:635).

GLAIN

'Munud i Feddwl' wythnosol ein Gweinidog

'Old Woman and Rosary' 1895/96 - Paul Cézanne (1839-1906)

Glain: gair bach unsill. Uchod gwelir portread Paul Cézanne (1839-1906) o hen wraig yn symud gleiniau yn ei llinyn paderau, neu rosari. Y gadwyn honno sy’n cynnwys fel rheol ryw 55 o leiniau, a gweddi fer ar gyfer pob glain, neu paderyn.

Gan bwyso ar waith ymchwil y geiriadurwr R. J. Thomas, digwydd yr enghraifft gynharaf o’r gair glain yn y 12fed ganrif yn Llyfr Llandaf, pan gyfeirir at y llyn hwnnw, heb fod yn bell o Lantrisant, o’r enw Llyn y gleiniau. Tybed os mai llyn ac iddo waelod o gerrig mân ydoedd? Lle prydferth. Ys gwn i a ydyw yno o hyd?

Mewn cywydd gan un o gyfoeswyr Owain Glyndŵr, gelwir ef yn lain: Megis Owain glain y Glyn. Person gwerthfawr - anwylyn cenedl.

Ond nid personau a llefydd yn unig a elwid glain. Yn Llyfr yr Ancr (1346) sonnir am yr Ysbryd Glân fel hyn: Yr Ysbryd Glân glain anwylaf, hynny yw trysor anwylaf. Clywir yn y disgrifiad hwn o’r Ysbryd Glân ryw nodyn a aeth ar goll ym mywyd yr Eglwys heddiw. Yn lle’r agosrwydd cynnes a deimlid gynt rhyngom ni a’r Un yn Dri, a’r Tri yn Un daeth pellter, dryswch ac oerni.

Duw cariad yw (1 Ioan 4:8): nid peth deddfol, caled, oer yw cariad! Mae cariad yn brydferth! Wrth i gariad Duw symud ynom a thrwom, bydd prydferthwch y cariad yn llifo ynom ac ohonom. Ofer ein siarad am y Duw sydd gariad, os nad yw prydferthwch y cariad hwnnw yn amlwg ynom, a rhyngom. Boed i ni fod yn brydferth ein cam, fel Olwen gynt. Boed i’n byw a bod arddangos Cariad Duw yn ei brydferthwch amrwd, naturiol, ac nid yn ei goeg degwch crefyddol.

Wrth hel meddyliau heddiw am y gair glain, buom fel hen wraig Cézanne yn rhifo’r gleiniau rhwng ein bysedd, ond da yw gorffen gyda geiriau glain y Salmydd:

Bydded prydferthwch yr ARGLWYDD ein Duw arnom ni:

llwydda waith ein dwylo inni,

llwydda waith ein dwylo.

(Salm 90:17)

(OLlE)

CYTGAN

Caniad Solomon - cân y caniadau. O holl lyfrau’r Hen Destament nid oes un yn anos i’w ddehongli na hwn. Mae’r gwahanol ddehongliadau ohono’n frith, ond prin yw’r pregethu ohono. Ysbrydolodd lenorion, beirdd ac emynwyr ymhob oes. Stori garu ydyw.

Cusana fi â chusanau dy wefusau,

oherwydd y mae dy gariad yn well na gwin (1:2 BCN).

Mae’r stori garu yn dechrau, yn naturiol, gyda’r amlygiad naturiol o gariad: cusan.

Cusaned fi â chusanau ei fin (1:2 WM).

‘Roedd yn arferiad ym mhlith y Cristnogion cynnar i gyfarch ei gilydd gyda chusan cariad. Terfyna Pedr ei lythyr cyntaf gyda’r anogaeth: Cyfarchwch eich gilydd â chusan cariad (1 Pedr 5:14a BCN) a Paul yr eglwys yn Thesalonica'r un modd: Cyfarchwch y brodyr i gyd â chusan sanctaidd (1 Thesalonica 5:26 BCN)

Y cusan tristaf yn y Testament Newydd yw cusan Jwdas - defnyddiwyd yr amlygiad naturiol o gariad yn gyfrwng brad.

Cusan: cariad, cymdeithas … brad. Boed i Dduw ein cynorthwyo i gadw cyfryngau ein cariad pob amser yn bur ac yn ddihalog.

Benthycwn brofiad Ann Griffiths (1776-1805) yn sbardun i fyfyrdod pellach a gweddi:

Yng nghymdeithas y dirgelwch

Datguddiedig yn ei glwy’,

Cusanu’r Mab i dragwyddoldeb

Heb golli ‘ngolwg arno mwy.

(OLlE)