NEWID

Newid. Un o nodweddion ffydd yw newid.

Mae ffydd o’i hanfod yn newid, os ffydd yw’r afon, newid yw’r llif; os ffydd yw’r emyn, newid yw’r dôn.

Llwyddodd Bertolt Brecht (1898-1956) i fynegi hyn o wirionedd mewn stori dair llinell: ‘Wrth gerdded ar hyd y stryd fe welodd Herr K, hen gyfaill nad oedd wedi ei weld ers blynyddoedd. "Wel Herr K!," ebychodd hwnnw, "Sut mae ers llawer dydd? Dy’ch chi ddim wedi newid dim!"’ Mae’r stori’n gorffen â’r frawddeg: ‘Gwelwodd Herr K.’ Dweud mai Brecht, oni bai ein bod ni’n newid dydyn ni ddim wir yn byw. Heb iddi newid, symud, tyfu, datblygu fe dry ffydd fyw yn ffosil. Diddorol, ond marw.

O! Dduw, ein Tad, gweddïwn am ddoethineb meddwl; cryfder ewyllys; ymgysegriad calon i ganiatáu i’n ffydd ynot newid, symud, tyfu, datblygu yn a thrwy Iesu Grist ein Harglwydd. Amen.

(OLlE)

MENTER

Menter. Un o nodweddion ffydd yw menter.

Mae ffydd o’i hanfod yn fentrus; os ffydd yw’r gannwyll, menter yw’r fflam; os ffydd yw’r môr, menter yw’r halen.

Yn ôl un hen chwedl Iddewig, holltwyd dyfroedd y Môr Coch, nid pan estynnodd Moses ei law, ond pan gamodd y cyntaf o’r bobl i’r dŵr. ‘Roedd Duw yn gwybod fod ganddo’r gallu i hollti’r dyfroedd, ond i hollti’r dyfroedd, ‘roedd yn rhaid i Dduw wybod fod y bobl yn gwybod fod ganddo’r gallu i hollti’r dyfroedd! Holltwyd y dŵr o ganlyniad i fenter ffydd yr hwnnw, neu’r honno a gamodd gyntaf i’r dŵr gan wybod fod pob peth yn bosibl i Dduw, gyda Duw.

O! Dduw, ein Tad, gwared ni, rhag i anobaith rwystro’n hymdrech; rhag i ddigalondid ddiffodd ein gobaith. Amen.

(OLlE)

CAPERNAUM

Pan aeth hi’n hwyr, aeth ei ddisgyblion i lawr at y môr, ac i mewn i gwch, a dechrau croesi’r môr i Gapernaum.

(Ioan 6: 16,17)

‘Capernaum’ ...

‘Tiberias’ ...

‘Genesaret’ ...

Mae’r tair cyfres yn dirwyn i ben y mis hwn. Er bod natur y cyfarfodydd yn wahanol, yr un bwriad oedd iddynt: ehangu ein deall o weddi; dyfnhau ein gwerthfawrogiad o hyd a lled, uchder a dyfnder y fendith a gawn wrth weddïo a chyd-weddïo.

"’Doedd gyda ni ddim pregethwr ddoe, a bu raid cael cwrdd gweddi." Dyna a glywn yn aml y dyddiau hyn, ac ymhlyg yn y geiriau mai awgrym tawel fod cwrdd gweddi yn eilradd i gwrdd pregethu. Mae’r cwrdd gweddi lawn cyn bwysiced â’r cwrdd pregethu. Ofer y naill heb y llall. Mae gwneud yn fach o’r cwrdd gweddi yn arwydd fod ein syniad o weddi yn rhy gyfyng.

Echel ein myfyrdod heno oedd darn o waith George Herbert (1593-1633). Ganed ef yng Nghastell Trefaldwyn. Mae’r offeiriad a bardd tra disglair hwn yn cynnwys gynifer â 27 o ddisgrifiadau godidog, beiddgar o weddi yn yr un gerdd hon. Dyma rai ohonynt: gwledd, pererindod, ymosodiad, alaw, clychau, gardd, gwaed, deall a chael ein deall. Dylai Herbert cael canu ei hun, felly dyma ‘Prayer 1’:

Prayer the church's banquet, angel's age,

God's breath in man returning to his birth,

The soul in paraphrase, heart in pilgrimage,

The Christian plummet sounding heav'n and earth

Engine against th' Almighty, sinner's tow'r,

Reversed thunder, Christ-side-piercing spear,

The six-days world transposing in an hour,

A kind of tune, which all things hear and fear;

Softness, and peace, and joy, and love, and bliss,

Exalted manna, gladness of the best,

Heaven in ordinary, man well drest,

The milky way, the bird of Paradise,

Church-bells beyond the stars heard, the soul's blood,

The land of spices; something understood.

Cydiasom heno yn y ddelwedd hon: Anadl Duw mewn person yn dychwelyd at ei tharddiad - God's breath in man returning to his birth Cyfeiriad sydd yma i’r adnod ryfedd a rhyfeddol hon yn Genesis: Yna lluniodd yr ARGLWYDD Dduw ddyn o lwch y tir, ac anadlodd yn ei ffroenau anadl einioes; a death y dyn yn greadur byw (Genesis 2:7 BCN). Crëwyd ni o lwch y tir - dyna beth ydym: llwch a baw ... llwch wyt ti, ac i’r llwch dychweli (Genesis 3:19b BCN). Ond, i’r llwch cyffredin hwn, anadlodd Duw anadl einioes. Yr anadl hwnnw a drodd dyn yn greadur byw. Anadl Duw yw bywyd. Wrth weddïo dychwel yr anadl ddwyfol sydd ynom at ffresni, egni a gwefr ei ddechreuad, ei darddle: Duw. Dyma beth yw gweddi a gweddïo: anadl Duw ynom yn dychwelyd at Dduw, ac yntau o’r newydd yn ein llenwi o’r newydd ag anadl einioes.

Diolch am ‘Capernaum’; buddiol y cyfle hwn i ymdawelu’n ar derfyn dydd: defosiwn, gweddi, llonyddwch a myfyrdod.

PIMS

Cawn hoe fach dros yr Haf, cyn i PIMS ail gychwyn nos Lun 12fed o Fedi. Mae'r cyfarfod olaf hwn, bob blwyddyn, yn drwch o sŵn a hwyl - ac felly y bu heno!

Y peth cyntaf oedd mynegi ein diolch i Geraint, Dyfrig a Hefin am ei gwaith ar hyd y flwyddyn - cerdyn wedi ei arwyddo gan bob un, a bocs o siocledau Heroes - addas iawn!

Aethpwyd ati wedyn i greu dau dîm. 'Roedd cystadleuaeth i fod heno! Ond pa gemau? ‘Tŵr Babel’ oedd y gêm gyntaf. Bu tuchan a chwyno gan nad oedd neb yn gyfarwydd â’r gêm! Buan y sylweddolwyd fod 'Tŵr Babel' yn galw am ganolbwyntio dygn a nerth gên a gwefus - Harri a orfu.

"‘Galatiaid 3:28’ oedd y gêm nesaf", meddai’r Gweinidog. Â phawb, wedi hen arfer bellach â mynd i chwilio am adnod y Gweinidog, aethpwys ati yn ddiymdroi i chwilio. Efa oedd y cyntaf i ddod o hyd i'r geiriau mawr: Nid oes rhagor rhwng Iddew a Groegwr, rhwng caeth a rhydd, rhwng gwryw a benyw, oherwydd un person ydych chwi oll yng Nghrist Iesu. Wedi i bawb ddod o hyd i’r adnod, cyfaddefodd Owain nad dyna oedd y gêm heno! Darparwyd amrywiol powlenni o Smarties, a rheini wedi ei gwahanu yn ôl lliw. Y dasg, gan ddefnyddio dim ond gwelltyn yfed oedd codi’r Smarties a’u gosod yn gymysg mewn un bowlen: un ydych chwi oll yng Nghrist Iesu. Tîm Tomos oedd fuddugol.

'Muriau Jericho' oedd y gêm nesaf. Gêm sydd y tu hwnt i bob disgrifiad! Gosodwyd marblen yn nhroed par o deits, gosodwyd top y teits am ben y cystadleuydd. Y nod? Siglo a swingio nes dymchwel 'Muriau Jericho'. Yr enillydd oedd Ifan!

Yn gêm olaf oedd 'Cyfod dy Wely'. ‘Roedd rhaid i’r tîm gludo’r 'claf' o naill ben y 'stafell i’r llall gan rolio’r fatras. Yma eto, gwell llun na geiriau.

Gyda hynny, daeth y pitsa, a chyfle i eistedd wrth y bwrdd yn gytûn - cwmni bach dedwydd yn trafod popeth a dim. Tawelwch a fu; llonyddwch. Daeth cyfle i ofyn gan bob un beth a ddysgwyd ganddynt yn ystod y flwyddyn hon, a beth a fwynhawyd. Dyma'r ymatebion:

Beth a ddysgwyd gan y PIMSwyr eleni

Beth a fwynhawyd eleni

'Rydym, fel eglwys yn falch iawn o'n pobl ifanc. Mae hwyl eu cwmni, ac asbri eu ffydd yn donic enaid!

NEWYDDION Y SUL

Hir bu’r edrych ymlaen at Sul Arbennig Cyfundeb Dwyrain Morgannwg! Yn ‘blantos’ a phlant, yn bobl ifanc ac oedolion, llanwyd neuadd Ysgol Pen-y-Garth y bore heddiw. Y Beibl Byw oedd thema’r Oedfa o Fawl. Yn absenoldeb y Llywydd, y Parchedig Ddr Alun Tudur; Ysgrifennydd y Cyfundeb, y Parchedig Dyfrig Rees, gweinidog Eglwys Tabernacl, Pen-y-bont ar Ogwr oedd yn llywyddu; Iona Edwards, Pennaeth Ysgol Pen-y-Garth oedd yn canu’r piano. Cyflwynwyd y defosiwn agoriadol gan aelodau Ysgol Sul Eglwys y Tabernacl, Pen-y-bont ar Ogwr: Dameg y Ddwy Sylfaen (Mathew 7:24-29).

Cafwyd cyflwyniad diddorol gan gynrychiolwyr Eglwys Ebeneser, Caerdydd am ystyr ac arwyddocâd y Gyfraith. Ein thema ninnau fel eglwys oedd Doethineb. Tad a mab fu wrthi: Owain Llyr a Connor. Cystal cydnabod mae braidd yn sych oedd cyflwyniad y tad (sylwch ar wyneb Connor yn y llun isod), ond llwyddodd Connor i achub cam ei dad gan gyflwyno'n gymen a chlir neges graidd llyfrau Doethineb y Beibl gan ddefnyddio dim ond llythrennau’r gair ‘Doethineb’. 

Ymateb y mab i gyflwyniad diflas ei dad

Eglwys Mynydd Seion, Casnewydd ysgwyddodd y dasg anferthol o gyflwyno holl ystod Llyfrau Hanes yr Hen Destament, a hynny gyda graen. Gan Eglwys Tabernacl, Porthcawl cawsom gyflwyniad manwl a llawn i holl ystod gweinidogaeth y proffwydi, ‘bach’ a ‘mawr’. Cyn mentro i'r Testament Newydd, ein braint oedd cyd-ganu hyfryd eiriau Euryn Ogwen. Dyma'r geiriau i'ch sylw, er budd a bendith:

Croesawyd cyflwyniad Eglwys Bethlehem, Gwaelod-y-garth gyda gwên a chwerthiniad. Thema Bethlehem oedd yr Efengylau; ffurfiwyd panel ‘Hawl i Holi’. Panel braidd yn lletchwith, ond llwyddodd y Parchedig Ddr R. Alun Evans i gadw trefn arnynt! Pwy oedd y gwestai? Mathew, Marc, Luc ac Ioan wrth gwrs! Gan Eglwysi Tabernacl, y Barri a Bethel, Penarth cawsom gyflwyniad gofalus a llawn i’r Epistolau. Eglwys y Tabernacl, Efailisaf fu’n gyfrifol am dynnu’r llinynnau ynghyd, gan gyflwyno sylwadau treiddgar a pherthnasol am yr angen i ddarllen a chyd-ddarllen y Beibl

Fel ym mhob Sul y Cyfundeb, gwneir casgliad arbennig ar ddiwedd yr oedfa. Eleni gwaith a gweinidogaeth Cymdeithas y Beibl oedd yn derbyn cefnogaeth. Yn dilyn yr oedfa cafwyd parhau mewn cymdeithas dros baned wedi ei pharatoi gan aelodau Eglwysi Barri a Phenarth. Trefnwyd yr oedfa gan Ysgrifennydd y Cyfundeb; teimlai pawb oedd yn bresennol mai da oedd bod yno. Cafwyd bendith ac ysbrydoliaeth o gyd-addoli a phrofi koinônia.

Cynulleidfa Oedfa o Fawl, Sul Arbennig Cyfundeb Dwyrain Morgannwg

Er i’r Oedfa orffen; cafwyd cyfle i barhau ein gwasanaeth yn y Tabernacl, yr Âis. Ein braint heddiw, fel eglwys, oedd cael bod yn gyfrifol am baratoi te i’r digartref.

Yn yr Oedfa Hwyrol, daeth cyfres 'Y Flwyddyn 70 ac Efengyl Marc' i ben. Cyfres dda bu hon; 8 pregeth: addysg, bendith a her.

Efengyl Marc a ysgrifennwyd gyntaf adeg cwymp Jerwsalem. Wedi cwymp Jerwsalem, dim ond y Phariseaid a’r Iddewon Cristnogol oedd ar ôl. Mynnai’r Phariseaid mai canlyniad esgeulustod y bobl o ofynion Cyfraith Duw oedd cwymp Jerwsalem. Mynnai’r Iddewon Cristnogol mai canlyniad esgeulustod y bobl o neges Cyfraith Duw - neges cariad Iesu Grist - oedd dinistr y Deml. Beth yw arwyddocâd hyn oll i ni fel eglwysi, ac i grefydd a chrefydda yng Nghymru?

Yna aethant ag ef allan i’w groeshoelio. Gorfodasant un ... Simon o Cyrene, tad Alexander a Rwffus, i gario ei groes. (Marc 15: 20-21) Wrth i Iesu grymu dan ei groes daeth Simon o Cyrene i’w gynorthwyo; gwr o Cyrene yng Ngogledd yr Affrig, yn ymweld â Jerwsalem i ddathlu Gŵyl y Bara Croyw. I Iddewon Jerwsalem ‘roedd Simon yn amhur. Er yn ŵr halogedig ac amhur yn nhyb yr Iddewon, dyma’r gŵr fu’n gymorth i Iesu. Pwyslais Marc yw bod Iesu wedi derbyn cymorth gan yr ymylol, a bod yr estron - y canwriad (Marc 15:39) - wedi cydnabod ei fawredd. Rhaid i’n crefydd ledu ein gorwelion; rhaid i’n crefydda ymagor i gynnwys yr ymylol, ac i groesawu’r estron.

Ac am dri o’r gloch gwaedodd Iesu â llef uchel, "Eloï, Eloï, lema sabachthani" (Marc 15:34). Gellid awgrymu fod Iesu wedi colli ymdeimlad o agosrwydd Duw ei Dad. I Iddewon y cyfnod, hyddysg yn y Salmau, byddai neges Iesu yn gwbl amlwg iddynt: mae troad yng nghynffon y Salm: Molwch ef, chwi sy’n ofni’r Arglwydd ... ni ddirmygodd na diystyru gorthrwm y gorthrymedig ... Bydd yr anghenus yn bwyta, ac yn cael digon a’r rhai sy’n ceisio’r Arglwydd yn ei foli. Bydded i’w calonnau fyw byth! (Salm 22: 23-26). Nid gwaedd o anobaith sydd gan Iesu, ond cadarnhad o’i ffydd yn Nuw. Dyna neges ganolog y Salm; ond lle mae’r llawenydd?

... rhoes Iesu lef uchel, a bu farw. Rhwygwyd llen y Deml yn ddwy o’r pen i’r gwaelod (Marc 15:38, 39). Wrth i’r wahanlen a oedd yn cuddio'r Cysegr Sancteiddiolaf rwygo agorir ffordd ddirwystr i bresenoldeb Duw. Rhwygwyd y wahanlen rhyngom ni a’n hunain; rhwng eglwysi; rhwng pobl ffydd; rhwng cenedlaethau, hiliau, diwylliannau a chenhedloedd. Dyna’r llawenydd! Ymhlyg yn y llawenydd mae cyfrifoldeb. Ceir sawl grym ar waith yn brysur a dygn gyfannu’r rhwyg. Hawdd peidio ymwneud â hyn oll; peidio sôn am gyfrifoldeb a dyletswydd! Mae'r cyfnod hwn y'n ganwyd iddo yn galw arnom i sicrhau, gyda Duw, gyda’n gilydd, gyda’r estron na fydd y wahanlen byth eto’n gyfan.

Diolch am fendithion y Sul, cwmni’n gilydd yng nghwmni Duw.

PREGETH NOS SUL

Y Flwyddyn 70 ac Efengyl Marc (8): Rhwygo’r Wahanlen (Marc 15: 21; 3-41)

Efengyl Marc a ysgrifennwyd gyntaf adeg cwymp Jerwsalem. Wedi cwymp Jerwsalem, dim ond y Phariseaid a’r Iddewon Cristnogol oedd ar ôl. Mynnai’r Phariseaid mai canlyniad esgeulustod y bobl o ofynion Cyfraith Duw oedd cwymp Jerwsalem. Mynnai’r Iddewon Cristnogol mai canlyniad esgeulustod y bobl o neges Cyfraith Duw - neges cariad Iesu Grist - oedd dinistr y Deml. Beth yw arwyddocâd hyn oll i ni fel eglwysi, ac i grefydd a chrefydda yng Nghymru?

Yna aethant ag ef allan i’w groeshoelio. Gorfodasant un ... Simon o Cyrene, tad Alexander a Rwffus, i gario ei groes. (Marc 15: 20-21) Wrth i Iesu grymu dan ei groes daeth Simon o Cyrene i’w gynorthwyo; gwr o Cyrene yng Ngogledd yr Affrig, yn ymweld â Jerwsalem i ddathlu Gŵyl y Bara Croyw. I Iddewon Jerwsalem ‘roedd Simon yn amhur. Heb sôn am ei dad, fe’i cyflwynir fel tad Alexander a Rwffus. Enw Groegaidd yw Alexander, ac mae Rwffus yn enw Rhufeinig. I’r Phariseaid, ‘roedd hyn yn arwydd mai person halogedig ydoedd. Ar y llaw arall, mae Simon, enw traddodiadol, diogel Iddewig yn awgrymu magwraeth Iddewig. Roedd Simon yn Iddew o argyhoeddiad. Er yn ŵr halogedig ac amhur yn nhyb yr Iddewon, dyma’r gŵr fu’n gymorth i Iesu. Pan welodd y canwriad, a oedd yn sefyll gyferbyn ag ef, mai gyda gwaedd felly y bu farw, dywedodd, "Yn wir, Mab Duw oedd y dyn hwn." (Marc 15:39). Sylwer, er mai’r Rhufeiniaid fu’n gyfrifol am ddinistrio’r Deml, y gelyn a wêl Iesu fel Mab Duw. Pwyslais Marc yw bod Iesu wedi derbyn cymorth gan yr ymylol, a bod yr estron wedi cydnabod ei fawredd. Rhaid i’n crefydd ledu ein gorwelion; rhaid i’n crefydda ymagor i gynnwys yr ymylol, ac i groesawu’r estron. Yn 2016,’rydym ninnau mewn cyfnod lletchwith. Rhaid peidio cau a chloi’r drws rhag y byd; nid yn unig y mae hynny yn eu cau ‘nhw’ allan, ond mae hefyd yn ein cau ninnau i mewn. Yn y gyfres Hitchhiker’s Guide to the Galaxy gan Douglas Adams (1952-2001), darganfyddir tŷ gyda’r allanol tu mewn, a’r mewnol tu allan. Wedi croesi rhiniog y drws, mae’r byd i gyd oddi mewn i’r tŷ. Weithiau, er pob ymddangosiad, mae’r cyfan oll o’n cwmpas yn gysurus a chyfarwydd, a chrëir yr argraff ein bod ni’n ddiogel tu mewn. Ond na! Tu faes ydym! I gamu i mewn i fendith fawr ein ffydd, rhaid camu allan at Dduw, allan yn enw Duw, allan at, a thros bobl. Wrth gamu allan bydd ein profiad o Dduw yn lledu, ehangu a dyfnhau.

Ac am dri o’r gloch gwaedodd Iesu â llef uchel, "Eloï, Eloï, lema sabachthani" (Marc 15:34). Gellid awgrymu fod Iesu wedi colli ymdeimlad o agosrwydd Duw ei Dad. I Iddewon y cyfnod, hyddysg yn y Salmau, byddai neges Iesu yn gwbl amlwg iddynt: Fy Nuw, fy Nuw, paham y’m gwrthodaist? Paham yr ydwyt mor bell oddi wrth fy iachawdwriaeth, a geiriau fy llefain? (Salm 22:1) Cwyd Marc Iesu fel drych i’r bobl weld eu hunain: Y mae gyr o deirw o’m cwmpas, rhai cryfion yn cau amdanaf ... y mae fy nghalon fel cŵyr, ac yn toddi o’m mewn ... (Salm 22:12-14) Ond newidir cyfeiriad: Molwch ef, chwi sy’n ofni’r Arglwydd ... ni ddirmygodd na diystyru gorthrwm y gorthrymedig ... Bydd yr anghenus yn bwyta, ac yn cael digon a’r rhai sy’n ceisio’r Arglwydd yn ei foli. Bydded i’w calonnau fyw byth! (Salm 22: 23-26). Nid gwaedd o anobaith sydd gan Iesu, ond cadarnhad o’i ffydd yn Nuw. Dyna neges ganolog y Salm; lle mae’r llawenydd?

... rhoes Iesu lef uchel, a bu farw. Rhwygwyd llen y Deml yn ddwy o’r pen i’r gwaelod (Marc 15:38, 39). Wrth i’r wahanlen a oedd yn cuddio'r Cysegr Sancteiddiolaf rwygo agorir ffordd ddirwystr i bresenoldeb Duw. Iesu agorodd y ffordd, gan mai Iesu yw’r ffordd. Rhwygwyd y wahanlen rhyngom ni a’n hunain; rhwng eglwysi; rhwng pobl ffydd; rhwng cenedlaethau, hiliau, diwylliannau a chenhedloedd. Dyna’r llawenydd! Ymhlyg yn y llawenydd mae cyfrifoldeb. Ceir sawl grym ar waith yn brysur a dygn gyfannu’r rhwyg. Hawdd peidio ymwneud â hyn oll; peidio sôn am gyfrifoldeb a dyletswydd! Mae'r cyfnod hwn y'n ganwyd iddo yn galw arnom i sicrhau, gyda Duw, gyda’n gilydd, gyda’r estron na fydd y wahanlen byth eto’n gyfan.

OND

Mae cymydog i ni, beth bynnag a ddywedir wrthi, yn hoff o ddefnyddio dau air Yes, but ... Fe wyddech ei bod, er yr yes cadarnhaol, mewn gwirionedd yn anghytuno - mae'r but anorfod yn agor drws i lif ei barn hithau am hyn, llall ac arall; mae'r 'ond' yn newid y cwbl.

Mor hawdd, a chyson y llithra'r 'ond' - sy'n newid popeth - i'n sgwrs ninnau. 'Mae'r tŷ yn iawn ond ...'; 'Mae'r eglwys yn iawn ond ...'; 'Mae'n berson iawn ond ...' Mae'r 'ond' yn newid y cwbl.

Nid yn unig ei ddweud 'rydym; gall yr 'ond' fod ar waith yn ein byw a'n bod. Ys gwn i sawl un yng nghylch ein cydnabod sydd yn cario'i 'ond' yn ddewr a dirwgnach, ac o bosibl neb yn gwybod am hynny? Dim ond yr allanol a welwn ni'n aml, yr wyneb cyhoeddus, heb allu gweld loes a thorcalon yr 'ond'. 'Does dim rhyfedd i Iesu ein hannog i fod yn ofalus yn ein beirniadaeth o'n gilydd. (Peidiwch â barnu, rhag ichwi gael eich barnu; oherwydd fel y byddwch chwi'n barnu y cewch chwithau eich barnu, ac â'r mesur a rhowch y rhoi i chwithau. Mathew 7:1 BCN). Mae'r 'ond' yn newid y cwbl.

Fyddai neb byth yn caru'i gymydog fel ef ei hun pe bai'n gwrando ar bob 'ond' y gellid ei ddweud.

(OLlE)

ARFAU BENTHYG

Stori sydd wedi cydio yn nychymyg pob plentyn - a phobl hŷn - yw stori Dafydd a Goliath. Aeth Dafydd â bwyd i'w frodyr - milwyr ym myddin Saul. Tawel iawn oedd pethau yn y gwersyll gan fod Goliath yn eu herio i frwydr, a neb yn fodlon ymateb i'r her.

Pan glywodd Dafydd hyn, dywedodd y byddai ef yn fodlon derbyn yr her. Aed ag ef at Saul; 'roedd y brenin yn ddiolchgar, mor ddiolchgar nes rhoi i Dafydd ei arfwisg ei hun: ... rhoi helm bres ar ei ben, ei wisgo yn ei lurig, a gwregysu Dafydd â'i gleddyf dros ei wisg (1 Samuel 17:38). Y foment honno, 'doedd neb yng ngwersyll Israel wedi ei arfogi'r well ar gyfer brwydr na Dafydd. Ond, gwrthod y cyfan wnaeth Dafydd. Pam? Ni fedraf gerdded yn y rhain, oherwydd nid wyf wedi arfer â hwy (1 Samuel 17:39). Arfau benthyg oeddent.

Amhosibl yw ymladd brwydrau bywyd ag arfau benthyg. 'Roedd Dafydd wedi hen arfer â ffon dafl, a chyda honno yr aeth i gwrdd â'r cawr - honno a'i ffydd yn Nuw. Dyna pam fod pwyslais y Beibl yn gyson gyson ar ymateb personol mewn ffydd i Dduw, a'r ffydd bersonol honno, o'i gyson ymarfer, yn erfyn cyfarwydd yn ein dwylo i oresgyn cewri cas ein byw a'n profiad.

(OLlE)