'DEUGAIN A DEG' - TYMOR Y PASG (2)

‘Resurrection’ Paul T. Granlund (1925-2003)

‘Resurrection’ Paul T. Granlund (1925-2003); Central Lutheran Church, Minneaplois, UDA

Fy nod yw ei adnabod ef, a grym ei atgyfodiad … (Philipiaid 3:10 BCN)

Crist a orchfygodd fore’r trydydd dydd,

cododd ein Gwaredwr, daeth o’r rhwymau’n rhydd.

(E.L. Budry, 1854-1932 efel. R.B Hoyle, 1875-1939 ac O.M.Lloyd, 1910-80; CFf: 562)

Dyma ddehongliad grymus o’r Atgyfodiad gan Paul T. Granlund. Bwriad Granlund oedd dal yr union foment honno pan ddaeth Iesu o afael angau’n rhydd; dyma’r Crist yn chwalu pyrth y bedd! Mae holl osgo’r Crist yn ymgorfforiad o egni. Mae’r ‘bocs’ a fu mor dynn amdano’n hollti’n ddarnau mawr, a chymaint egni'r bywyd newydd hwn fel bo’r darnau mawr trwm hynny’n tasgu o’r neilltu!

Mae breichiau Iesu ar led; mae Granlund am dynnu ni ‘nôl i’r groes, ac i ymgais ofer pobl i ddinistrio Iesu. Nid oes modd dinistrio hwn! Daw Iesu’n rhydd, er mwyn i ni gael bod yn rhydd - mae’r Crist yn chwalu nid yn unig ‘pyrth y bedd’ ond hefyd muriau ein caethiwed mawr:

... daeth Brenin yr holl fyd i oedfa ein hadfyd

Er symud ein penyd a’n pwn ...

(Jane Ellis, bl. 1840 CFf: 472)

　F’Arglwydd Iesu Grist, fab Duw, Waredwr, bydd drugarog wrthyf. Amen.

(OLlE)

NEWYDDION SUL Y PASG

Sul y Datgan yw hwn; datgan ffydd; datgan mawl a chlod, datgan rhyfeddod a syndod: Cododd Iesu! Mynnai’r Gweinidog nad pobl yn unig sydd yn datgan gwefr y Pasg heddiw; mae’r cread gyfan yn datgan! Fel man cychwyn i'n haddoliad felly, darllenwyd ganddo rannau o emyn mawl Sant Ffransis (1182-1226) (cyf. T. Gwynn Jones; 1871-1949):

Popeth a wnaeth ein Duw a’n Rhi,

cyfoded lef i’n canlyn ni,

i'r Arglwydd Haleliwia.

Ti, danbaid haul, oleuni gwiw,

di, arian loer o dirion liw,

ti, fuan wynt a’th rymus lef,

gymylau sydd yn nofio’r nef …

Ti, ddŵr rhedegog pur ei ryw,

rho dithau glod i’r Duw a’th glyw,

di, dân meistrolgar sydd ynghyd

yn gloywi a gwresogi’r byd …

Fwyn ddaear-fam o ddydd i ddydd

i ni sy’n rhoi bendithio rhydd,

dy ffrwyth, dy flodau, o bob rhyw,

datganant hwy ogoniant Duw.

Popeth a wnaed gan Luniwr byd

i'w foli doed ag isel fryd,

i'r Arglwydd, Haleliwia.

Wedi derbyn adnodau llond y Set Fawr o blant, cafwyd cyfle i rannu gwefr y Pasg â’r plantos a phlant, a hynny trwy gyfrwng pump peth gwahanol sydd yr un fath! Wedi i Owain greu amlinelliad â’i fys yn yr aer, aeth dwylo’r plant i fyny'r naill ar ôl y llall! Calon! Oherwydd Pasg ein Harglwydd, mae’r byd i gyd yn drwch o gariad. Dangoswyd y galon gyntaf; calon bren - syml ddigon, ond arbennig. Cerfiwyd hi o bren olewydd, ac fe ddaw o ddinas Jerwsalem. Llenwyd bywyd bobl Jerwsalem, dwy ganrif a rhagor o flynyddoedd yn ôl, gan gariad, oherwydd Pasg Iesu. Calon gyffredin oedd hon, meddai Owain, cyffredin - ac mae Cariad y Pasg yn gyffredin i bawb; eiddo pawb y Cariad hwn, pawb yn ddiwahân. Galon drom, goch oedd y nesaf ac wedi ysgythru iddi'r geiriau I Love You. Mae Cariad y Pasg yn gariad i bawb, o bob iaith, diwylliant, a chefndir. Daethom wedyn at y drydedd galon: calon syml ddigon, ac arni’r enw ‘Evans’. Mae Cariad y Pasg yn creu teulu ohonom (nid teulu’r Evansiaid, er cystal y rheini!) ond teulu Duw. Unir pawb o bobl y byd â chariad, mewn bywyd newydd o wasanaeth i’n Harglwydd byw a bendigedig. ‘Roedd y galon olaf nesaf ynghudd mewn blwch bach, a Meg fach bu’n brysur yn datod y clesbyn, a dyma hi … galon fach, fel trysor mewn blwch. Ynghlwm wrth y galon leiaf hon roedd neges fawr fawr: ‘rydym yn drysor gan Dduw. Mor werthfawr ydym iddo, nes iddo roi Iesu i ni, a throsom, gan sicrhau i ni fywyd sydd yn para byth! Gyda gofal mawr, bu Owain yn dangos y galon olaf: calon arian fawr, a phan dderbyniodd Jac y galon hon i’w ddwylo, clywid y galon yn ‘canu’. Ynddi ‘roedd cloch fach soniarus yn tincial gyda phob symudiad. ‘Roedd y plant yn fud, a’r gynulleidfa’n clustfeinio wrth i’r plant basio’r galon o law i law a’i hysgwyd bob un. A’r neges? Er mor bwysig yw dod i’r capel, a gwneud beth sydd dda, rhaid hefyd, fel y galon olaf hon, fod yn llafar ein ffydd. Rhaid rhannu’r Newyddion Da: Cododd Iesu! Mae ein byd a’n bywyd yn drwch o gariad Duw - rhaid i bobl cael clywed y newyddion da hyn!

Shani a Connor bu’n arwain y defosiwn heddiw, a mawr ein diolch iddynt am ddarlleniad a gweddi bwrpasol a hyfryd iawn. ‘Roedd darlleniad y mab yn arwain at homili’r tad: Iesu’n Ymddangos i’r Disgyblion (Luc 24:36-48). Gan weddi Shani, crëwyd dolen gyswllt rhwng Oedfa Foreol y Pasg a’r Wylnos neithiwr. ‘Mae’n hen arfer gennym bellach i gynnal Gwylnos Nadolig, ond menter newydd eleni oedd cynnal Gwylnos y Pasg. Cafwyd bendith - oedfa dawel, syml yn y Festri, yn echelu ar y ffaith fod Duw ar waith, liw nos, yn tynnu bywyd o afael marwolaeth yn ôl: Rhof iti drysorau o leoedd tywyll, wedi eu cronni mewn mannau dirgel, er mwyn iti wybod mai myfi yw’r ARGLWYDD. (Eseia 45: 3; BCN) ‘Roedd nifer hefyd yn falch o’r cyfle a ddarparwyd i ‘’dilyn’ yr oedfa adref, trwy gyfrwng y wefan hon.

Y mae’r gred yn Atgyfodiad Crist fel ffaith hanesyddol yn seiliedig ar ddau fath o dystiolaeth a geir yn y Testament Newydd: y dystiolaeth fod y bedd wedi ei ddarganfod yn wag ar fore’r trydydd dydd; a’r dystiolaeth fod Iesu wedi ymddangos i’r disgyblion yn fyw ar ddydd y Pasg a’r deugain niwrnod dilynol. Y mae tystiolaeth yr ymddangosiadau yn hŷn (gweler ... ac iddo ymddangos i Ceffas, ac yna i'r Deuddeg. Yna, ymddangosodd i fwy na phum cant o'r brodyr ar unwaith - ac y mae'r mwyafrif ohonynt yn fyw hyd heddiw, er bod rhai wedi huno. Yna, ymddangosodd i Iago, yna i'r holl apostolion. Yn ddiwethaf oll, fe ymddangosodd I minnau hefyd, fel ryw erthyl o apostol. 1.Corinthiad 15: 5-8 BCN), a ysgrifennwyd flynyddoedd o flaen yr Efengylau), yn gryfach ac yn bwysicach na thystiolaeth y bedd gwag. Y mae rhai ysgolheigion Cristnogol yn credu nad yw’r hanesion am y bedd gwag yn seiliedig ar ffaith hanesyddol, ond mae storiâu symbolaidd ydynt a dyfodd yn nhraddodiad yr Eglwys Fore fel cyfrwng i bwysleisio’r gwirionedd hanfodol:

Ni allodd angau du
ddal Iesu’n gaeth
ddim hwy na’r trydydd dydd –
yn rhydd y daeth;
ni ddelir un o’i blant
er mynd i bant y bedd,
fe’u gwelir ger ei fron
yn llon eu gwedd.

(Gwilym ab Elis, 1752-1810; CFf.:764)

Aeth rhai mor bell ag awgrymu bod esgyrn Iesu o Nasareth yn dal i orwedd hyd heddiw yn naear Israel/Palestina. Ni ellir profi hynny, mwy nag y gellir profi, fod darganfod y bedd gwag yn ffaith. Gall Cristnogion amrywio yn eu barn ar y cwestiwn hanesyddol, a bod yn unfryd ar gwestiwn llawer pwysicach, sef bod Crist eto’n fyw, yn bresennol ym mhobl a gyda phobl, ar waith drostynt, ynddynt a thrwyddynt. Hyn o wirionedd oedd canol a chalon homili’r bore a phregeth y nos (darparwyd crynodebau ohonynt eisoes).

Testun homili’r bore oedd Luc 24:29 - Cyffyrddwch â mi a gwelwch ... One touch of nature makes the whole world kin, meddai William Shakespeare (1564-1616; Troilus And Cressida Act 3, Golygfa 3, 169-179). Tebyg y gallwn y Sul hwn newid y frawddeg honno: One touch of Christ makes the whole world kin. 'Rydym yn dyheu am fyd, gwlad a chymdogaeth heb ddwrn, pastwn, gwn na bom. Cyffyrddwch â mi a gwelwch ... myfi yw, myfi fy hun. Estynna Iesu ei law i ni, i ni gael estyn ein llaw i eraill. Yn sgil y Pasg, estynnwn law i ddieithryn - beth bynnag bo natur y dieithrwch a’r dieithri. Y mae crefydd - y cwbl ohoni - mewn newid ‘nhw’ am ‘ni’.

Ehanga ‘mryd a gwared fi

rhag culni o bob rhyw,

rho imi weld pob mab i ti

yn frawd i mi, O! Dduw.

(E.A.Dingley, 1860-1948; cyf. Nantlais, 1874-1959; CFf.: 805)

Bu’r Gweinidog yn pori eto yn Rheol Bened Sant (480-543)! Y Porthor aeth a’i sylw y tro hwn! Un o gymeriadau allweddol Rheol Bened yw’r Porthor sy’n gyfrifol am ddrws y mynachdy. Credai Bened fod y croeso a estynnir, neu nas estynnir, i ymwelwyr, dieithriaid a thrueiniaid wrth ddrws y mynachdy yn fynegiant o natur y gymuned, ac yn adlewyrchiad o berthynas y gymuned honno â Christ. Rhaid oedd i’r Porthor, er enghraifft, osod ei wely yn agos at ddrws y mynachdy; trwy gysgu yn agos at, neu wrth ymyl, y drws, medrai godi ac ateb y drws yn brydlon. Cyn agor drws y mynachdy, a chyn gwybod pwy oedd yno, ‘roedd y Porthor i ddweud: ‘Diolch i Dduw; eich bendith os gwelwch yn dda’. Pam y fath bwyslais gan Borthor Bened ar letygarwch? Pam mynd i’r fath drafferth i groesawu dieithryn? Credai Bened mai fel dieithryn y daw'r Crist byw atom. Mynnai Owain fod i’r Pasg ei fendithion, a’i beryglon. Y perygl mwyaf yw bod Crist bellach ym mhob man ac ym mhawb. Golyga hynny, y gallasai’r Crist byw dod atom a ninnau fel Mair heb sylweddoli mai Iesu ydoedd... (Ioan 20:14). Meddyliwn! Dychmygwn ...

Nodwyd y Grawys eleni trwy gyfrwng cynllun ‘Solvitur ambulando’. Diolch i’r rheini a fentrodd y cynllun. Mae amryw wedi cael hwyl ar y Via Dolorosa. 88 milltir dros 40 diwrnod. 2.2 milltir bob dydd. Llwyddodd tri i gwblhau’r daith o Jerwsalem i Damascus. 150 milltir dros 40 diwrnod. 3.75 milltir y dydd; a dau arall wedi llwyddo i gyflawni her fawr yr Exodus: 375 milltir dros 40 diwrnod.

Darparwyd egwyl feunyddiol o ddefosiwn yn ystod yr Wythnos Fawr. Diolch am y cyfuniad o ddelwedd, adnod, myfyrdod a gweddi yn gymorth i’n defosiwn o ddydd i ddydd.

Mae deugain diwrnod y Grawys yn arwain, nid at Sul y Pasg, ond yn hytrach at Dymor y Pasg. Ymunwch â ni i ddathlu Tymor y Pasg eleni - y deugain diwrnod a deg rhwng Sul y Pasg a'r Pentecost. Fesul diwrnod, gan ddechrau heddiw cynigir awgrym o ddarlleniad Beiblaidd; portread o’r Atgyfodiad, a myfyrdod syml ar y wefan hon ac @MinnyStreet Yn y cyfarfodydd wythnosol (Ebrill 13/19/26 a Mai 3/10 am 7:30yh), cawn gyfle i drafod yn ehangach detholiad o’r portreadau rheini.

'Calvary' Craigie Aitchison (1926-2009); Capel Margaret Sant, Cadeirlan Truro, Cernyw

'DEUGAIN A DEG' - TYMOR Y PASG (1)

Diolch am fendithion y dydd - am gynhaliaeth yr oedfaon, a chymdeithas gynnes ein cyd-aelodau. Da heddiw oedd cael dathlu:

Un, daeth un yn ôl

dros riniog y tywyllwch;

daeth un yn ôl.

Dros ffin y cnawd marwol

y mae tystiolaeth, y mae

tystiolaeth fod yno oleuni sy’n anorchfygol.

(‘O Farw’n Fyw’, Gwyn Thomas, ‘Symud y Lliwiau’, 1981. Gwasg Gee).

PREGETH NOS SUL Y PASG

Dorothy a’r Porthor (Ioan 20:14)

Hanfod neges Bened Sant (480-597) oedd ‘ora et labora’. Credai Bened mai curiad calon y bywyd Cristnogol oedd gweddi a gwaith, llonyddwch a llafur, ymdawelu ac ymdrechu. O’r fath ddechreuadau datblygodd ffordd o fyw'r ffydd Gristnogol sydd bellach wedi lledu trwy’r byd i gyd. I sicrhau cadw at yr egwyddor, ysgrifennodd Bened ei Reol, Rheol Bened, sef cyfrol o gyfarwyddiadau i gynorthwyo bob cymuned Benedictaidd i gynnal fflam ‘ora et labora’.

Un o gymeriadau allweddol Rheol Bened yw’r Porthor sy’n gyfrifol am ddrws y mynachdy. Credai fod y croeso a estynnir, neu nas estynnir, i ymwelwyr, dieithriaid a thrueiniaid wrth ddrws y mynachdy yn fynegiant o natur y gymuned, ac yn adlewyrchiad o berthynas y gymuned honno â Christ. Rhaid oedd i’r Porthor, er enghraifft, osod ei wely yn agos at ddrws y mynachdy; trwy gysgu yn agos at, neu wrth ymyl, y drws, medrai godi ac ateb y drws yn brydlon. Cyn agor drws y mynachdy, a chyn gwybod pwy oedd yno, ‘roedd y Porthor i ddweud: ‘Diolch i Dduw; eich bendith os gwelwch yn dda’. Hynny yw, diolch i Dduw am yr ymwelydd ac am yr ymweliad, gan gymryd yn ganiataol fod yr ymwelydd a’r ymweliad, y naill fel y llall, yn gyfryngau bendith. ‘Roedd yr awdures Dorothy Parker (1893-1967) yn enwog am ei synnwyr digrifiwch tywyll a miniog; ei harfer, dywedir, oedd ateb y ffon gyda’r cwestiwn: What fresh hell is this? Felly, Dorothy Parker neu’r Porthor? What fresh hell is this? neu Diolch i Dduw, eich bendith os gwelwch yn dda. Credai Bened y dylai’r Porthor fod yn barod ar unrhyw amser i ateb y drws. Ychwanegodd hefyd bod disgwyl i’r Porthor, boed ddydd neu nos, cyfleus neu anghyfleus, i hysbysu’r Abad a gweddill y mynaich eraill fod ganddynt ymwelydd, er mwyn iddynt hwythau hefyd cael estyn croeso a lletygarwch. O fod ar ffo hawdd dychmygu effaith gynhaliol y fath groeso. Gwyddom am aelwydydd lle mae’r trigolion yn hoffi ‘cael bod yn barod i ymwelwyr’. Ceir aelwydydd eraill â’u drws yn gyson agored a’u croeso’n gyson gynnes. Iddynt hwy, nid yw ymweliad annisgwyl, ar hap, yn drafferth; bendith ydyw: Diolch i Dduw, eich bendith os gwelwch yn dda nid What fresh hell is this? Camp yr eglwys leol yw bod yn agored a chroesawgar ... i bawb, gan gynnwys y rheini nad sy’n credu’r un fath â ni, a’r rheini nad sy’n credu o gwbl.

Heb amheuaeth, mae ymweliad, galwad ffôn, neges destun, e-bost a chyfarfyddiad annisgwyl yn medru tarfu ar gynlluniau gan greu anrhefn o’r rhestr o bethau sydd angen eu gwneud. Cofiwn mai Duw yn tarfu yw ein Duw ni; Duw yr ‘interruption’ ydyw. Gellir olrhain tarddiad y gair ‘interrupt’ i ddau air Lladin: ‘inter’ - rhwng, a ‘rumpere’ - torri i mewn. Duw yn torri i mewn yw ein Duw ni; daw i ganol ein byw, yn annisgwyl, a ninnau o’r herwydd yn gorfod ymateb iddo. What fresh hell is this? neu Diolch; dy fendith O! Dduw, os gweli’n dda? Gwelir hyn hefyd yn ein perthynas â’n gilydd. Tyf y plentyn yn arddegun: What fresh hell is this? neu Diolch i Dduw, eich bendith os gwelwch yn dda? Mae rhieni yn heneiddio, daw newidiadau anorfod: What fresh hell is this? neu Diolch i Dduw ...?; mae’r eglwys leol yn newid, gan fod newid yn arwydd o fywyd: What fresh hell is this? neu Diolch i Dduw ...?; Ffoaduriaid? What fresh hell is this? neu Diolch i Dduw ...? Pam y fath bwyslais gan Borthor Bened ar letygarwch? Pam mynd i’r fath drafferth i groesawu dieithryn? Credai Bened mai fel dieithryn y daw'r Crist byw atom.

... troes Mair yn ei hôl, a gwelodd Iesu yn sefyll yno, ond heb sylweddoli mai Iesu ydoedd ... (Ioan 20:14) Yn ystod yr ymddiddan a’r trafod, nesaodd Iesu ei hun atynt a dechrau cerdded gyda hwy, ond rhwystrwyd eu llygaid rhag ei adnabod ef. (Luc 24:15) Pan ddaw’r ymwelydd annisgwyl, neu’r alwad ffôn anghyfleus a’r cyfarfyddiad lletchwith, boed i ni gofio Porthor Bened. Cofiwn Dorothy hefyd! Hawdd ymateb i bob tarfu gydag ochenaid: What fresh hell is this? Llawer gwell ymateb: Diolch i Dduw, Diolch i Dduw, eich bendith os gwelwch yn dda. Y perygl mwyaf yw bod Crist bellach ym mhob man ac ym mhawb. Efallai daw’r Crist byw atom yr wythnos newydd hon, a ninnau fel Mair heb sylweddoli mai Iesu ydoedd ... . Meddyliwn! Dychmygwn ...

'DEUGAIN A DEG' - TYMOR Y PASG (1)

‘Calvary’ Craigie Aitchison (1926-2009)

‘Calvary’ Craigie Aitchison (1926-2009); Capel Margaret Sant, Cadeirlan Truro, Cernyw.

Pedwar llun, ac yn gefndir i’r pedwar mae cadernid mawr y mynydd:

Codaf fy llygaid tua’r mynyddoedd; o ble daw cymorth i mi?

Daw fy nghymorth oddi wrth yr Arglwydd,

creawdwr nefoedd a daear. (Salm 121:1,2 BCN)

Pedwar llun, dau leidr, y naill a’r llall yn llipa - wedi darfod mae’r ddau. Rhyngddynt, Iesu. Iesu croeshoeliedig, ond byw. Yn wahanol iawn i’r ddau leidr - mae iddo sylwedd, a ffurf. Sylla atom.

Yn y pedwerydd llun, coeden foel, syml; yn wyn fel mae Iesu a’r ddau leidr yn wyn. Mae’r goeden hon yn ddarlun o fuddugoliaeth Iesu. Y fuddugoliaeth honno yw gobaith y ddau leidr a ninnau: Er i’r goeden gael ei thorri, y mae gobaith iddi ailflaguro, ac ni phaid ei changhennau â thyfu (Job 14:7).

F’Arglwydd Iesu Grist, fab Duw, Waredwr, bydd drugarog wrthyf. Amen.

(OLlE)

PREGETH BORE SUL Y PASG

Cyffyrddwch â mi a gwelwch ... Fi sydd yma go iawn! (Luc 24:39)

Hap a damwain o gyfarfyddiad. Caplan Carchar Caerdydd a Gweinidog Eglwys Minny Street. Fel rhan o'r sgwrs nodwyd bod gan garcharorion ffyrdd o fesur ei gilydd ac eraill; parodrwydd i ysgwyd llaw. Mae’r parodrwydd i wneud hyn yn arwydd o barch; wrth ysgwyd llaw cydnabyddir yr hyn sydd yn gyffredin rhwng dau berson: cnawd, asgwrn a chyhyr; dynoliaeth. Wrth beidio ysgwyd llaw amlygir yr arwahanrwydd, cadarnheir y gwahaniaethau a’r gwahaniaethu.

Cyffyrddwch â mi a gwelwch ... (Luc 24:39); gweld beth yn union? ... myfi yw, myfi fy hun ... oherwydd nid oes gan ysbryd gnawd ac esgyrn fel y canfyddwch fod gennyf fi. (Luc 24: 39) Wedi’r Atgyfodiad, methodd y disgyblion ag adnabod Iesu fel bod dynol, cig a gwaed: O achos eu dychryn a’u hofn, yr oeddent yn tybied eu bod yn gweld ysbryd (Luc 24:37). Mae’r disgyblion yn gweld Iesu, heb weld Iesu o gwbl. Mewn dychryn ac ofn arswydant rhag y ‘non-Jesus’ hwn. ‘Non-Christian’: ymadrodd cyfarwydd ag sydd, wrth gwrs, yn medru bod yn gwbl gywir. Nid yw’r Mwslim yn Gristion, felly ‘non-Christian’ ydyw. Yr un modd yr Iddew. Onid oes well ffordd i sôn am y rheini sy’n credu’n wahanol i ni? Annibynwyr ydym, nid Anfedyddwyr! Eglwys Annibynnol yw Eglwys Minny Street nid Eglwys Anbresbyteraidd! Mae’r ymadrodd ‘non-Christian’ yn labeli person yn ôl yr hyn nad ydyw, yn hytrach na’r hyn ydyw. Onid cwbl unigryw pob person, onid yw pawb yn ddiwahân yn haeddu cael ei adnabod, a’i barchu, am yr hyn ydyw: ... myfi yw, myfi fy hun ... . Wrth sôn am bobl yn nhermau'r hyn nad ydynt, ymdriniwn â hwy fel ‘pethau’ nid ‘personau’. Hawdd llithro o ‘non-Christian’ i ‘non-person’.

Dychwelodd teithwyr Emaus i Jerwsalem; aethant ati i adrodd hanes eu taith, ac fel yr oeddent wedi adnabod Iesu ar doriad y bara. Wrth iddynt hel atgofion, ymddangosodd Iesu yn eu plith. Meddai: Tangnefedd i chwi (Luc 24: 36). Ei fwriad oedd peidio rhoi braw iddynt, ond O achos eu dychryn a’u hofn, yr oeddent yn tybied eu bod yn gweld ysbryd (Luc 24:37). Aeth yn ei flaen: Pam yr ydych wedi cynhyrfu? Pam y mae amheuon yn codi yn eich meddyliau? Gwelwch fy nwylo a’m traed; myfi yw, myfi fy hun. (Luc 24: 38-39) Estynnai amdanynt: ysgydwad llaw, coflaid, llaw a’r ysgwydd: Cyffyrddwch â mi a gwelwch, oherwydd nid oes gan ysbryd gnawd ac esgyrn fel y canfyddwch fod gennyf fi ... myfi yw, myfi fy hun. (Luc 24: 39) Iesu byw; yr hwn a fu farw, eto’n fyw. Nid ysbryd, drychiolaeth, ‘zombie’, ‘it’ nag an-Iesu: ... myfi yw, myfi fy hun. O Beibl.net: Fi sydd yma go iawn!

Cyffyrddwch â mi a gwelwch ... One touch of nature makes the whole world kin (William Shakespeare, 1564-1616; Troilus and Cressida Act 3, Golygfa 3, 169-179). Beth am: One touch of Christ makes the whole world kin? Onid dyheu a wnawn ar i gymdogaeth, gwlad a byd gael eu gweddnewid gan gyffyrddiad y Crist byw. Buasai’r cyffyrddiad hwnnw yn troi pob ‘it’ yn ‘ti’. Cam bach sydd, wedyn, o ‘ti’ i ‘ni’. Byd, gwlad a chymdogaeth heb ddwrn, pastwn, gwn na bom. Cyffyrddwch â mi a gwelwch ... myfi yw, myfi fy hun. Gwahoddir ni gan Grist i estyn i’r dieithryn y cyfle i fod yn gyfaill. Yn sgil y Pasg, estynnwn law i ddieithryn - beth bynnag bo natur y dieithrwch: Cyffyrddwch â mi a gwelwch ... Fi sydd yma go iawn!

Ehanga ‘mryd a gwared fi rhag culni o bob rhyw,

rho imi weld pob mab i ti yn frawd i mi, O! Dduw.

(E.A.Dingley, 1860-1948; cyf. Nantlais, 1874-1959. C.Ff. 805)

EGWYL O DDEFOSIWN - SUL Y PASG

BYWYD ... BYW

F’Arglwydd Iesu Grist, fab Duw, Waredwr, bydd drugarog wrthyf. Amen.

... myfi a ddeuthum fel y caent fywyd, ac y caent ef yn helaethach (Ioan 10:10 WM)

Yn yr hen lynges Roegaidd ‘roedd rheol na châi'r un llong fynd i’r môr heb fod y criw yn cynnwys un nofiwr cryf a phrofiadol. Pe bai’r llong yn digwydd mynd ar y creigiau, swydd y brawd hwn oedd clymu rhaff am ei ganol, neidio i’r dŵr a nofio am y lan. Trwy ei ymdrechion ef byddai gobaith i weddill y criw gael eu hachub. Am ei fod yn berson mor bwysig, cafodd enw arbennig. Gelwid ef yn arloeswr neu ragredegydd - pioneer - yr un a oedd yn mynd ar y blaen i baratoi’r ffordd a’i gwneud yn ddiogel i’r lleill ei ddilyn.

Pan oedd y Cristnogion cynnar yn ceisio esbonio i’w cyfeillion ystyr y croeshoeliad a’r atgyfodiad, gwnaethant ddefnydd o’r darlun yma: Iesu, y nofiwr medrus a groesodd y lli rhwng byw a marw, rhwng y gweledig a’r anweledig, Trwy ei fuddugoliaeth ef dros angau fe’n hachubwyd ni. Ar Sul y Pasg cofiwn, dathlwn Iesu Grist yr arloeswr, yr un sydd yn achub am ei fod ef ei hun wedi ein rhagflaenu trwy waethaf y gwaethaf oll.

Mewn distawrwydd ystyriwch y cwestiwn isod:

Beth yw pwysigrwydd yr atgyfodiad yn eich tyb chi?

Clod i Dduw a Thad ein Harglwydd Iesu Grist! Mae wedi bod mor drugarog aton ni. Mae’n ddechrau cwbl newydd! Dŷn ni wedi cael ein geni unwaith eto! Ac am ei fod wedi codi Iesu Grist yn ôl yn fyw dyn ni’n edrych ymlaen yn hyderus i’r dyfodol (1 Pedr 1:3 beibl.net).

... Bendigedig fydd Duw a Thad ein Harglwydd Iesu Grist! O’i fawr drugaredd, fe barodd ef ein geni ni o’r newydd i obaith bywiol trwy atgyfodiad Iesu oddi wrth y meirw (1 Pedr 1:3 BCN).

Nodwch eich ymateb ar ddarn papur, neu ystyriwch yn dawel cynnwys a neges y weddi hon:

Iesu atgyfodedig, diolchwn i ti

fod daioni yn gryfach na drygioni;

fod cariad yn gryfach na chasineb;

fod goleuni yn gryfach na thywyllwch;

fod bywyd yn gryfach na marwolaeth,

a bod buddugoliaeth yn eiddo i ni

drwy’r hwn sydd yn ein caru.

Desmond Tutu (gan.1931)

(OLlE)

NOSWYL Y PASG

Y tywyllwch ...

pan ddiffoddir golau’r haul a lleuad.

Tywyllwch ...

pan na fydd hyd yn oed llewyrch sêr yn gloywi’r gofod.

Tywyllwch

fel petai angau wedi symud dros y byd.

Duw ...

Fy nghymorth a ddaw oddi wrth yr ARGLWYDD, yr hwn a wnaeth nefoedd a daear.

Ni ad efe i’th droed lithro; ac ni huna dy geidwad.

Wele, ni huna ac ni chwsg ceidwad Israel.

Yr ARGLWYDD yw dy geidwad.

Dyma wybodaeth ry ryfedd i mi: uchel yw, ni fedra oddi wrthi.

I ble yr af oddi wrth dy ysbryd? I ba le y ffoaf o’th ŵydd.

Pe dywedwn, "Diau y tywyllwch a’m cuddiai", yna y byddai y nos yn oleuni o’m hamgylch.

Ni thywylla y tywyllwch rhagot ti; ond y nos a oleua fel dydd: un ffunud yw tywyllwch a goleuni i ti.

(Plethiad o Salm 121 a 139 WM)

N’ad im fodloni ar ryw rith

o grefydd, heb ei grym,

ond gwir adnabod Iesu Grist

yn fywyd annwyl im.

Dy gariad cryf rho’n f’ysbryd gwan

i ganlyn ar dy ôl;

na chaffwyf drigfa mewn unman

ond yn dy gynnes gôl.

Goleuni’r nef fo’n gymorth im,

i’m tywys yn y blaen;

rhag imi droi oddi ar y ffordd

bydd imi’n golofn dân.

(Dafydd Morris, 1744-91)

Y Darlleniadau

1. Genesis 1:1-2:2

'Creation' Justin R. Christenbery

Yn y dechreuad creodd Duw y nefoedd a’r ddaear. Yr oedd y ddaear yn afluniaidd a gwag, ac yr oedd tywyllwch ar wyneb y dyfnder, ac ysbryd Duw yn ymsymud ar wyneb y dyfroedd. A dywedodd Duw, "Bydded goleuni." A bu goleuni. Gwelodd Duw fod y goleuni yn dda; a gwahanodd Duw y goleuni oddi wrth y tywyllwch. Galwodd Duw y goleuni yn ddydd a’r tywyllwch yn nos. A bu hwyr a bu bore, y dydd cyntaf. (Genesis 1:1-5)

Cyn tywyllwch, cyn golau, cyn popeth i gyd,

roedd Un wedi meddwl, yn galon i gyd,

y byddai’n mynd ati i greu yr holl fyd.

Ac yna, un diwrnod, dechreuodd y daith

o greu yr holl diroedd a’r moroedd maith;

ac yna wedyn, i orffen y gwaith,

Mewn gardd fe ddaeth Adda ac Efa i fod,

ac yno roedd blodau a chreaduriaid yn dod

yn lliwgar a hardd - i Dduw byddo’r clod.

(Mererid Hopwood a Tudur Dylan Jones

‘Beibl Odl y Plant’

2013; Cyhoeddiadau’r Gair)

Gwelodd Duw y cwbl a wnaeth, ac yr oedd yn dda iawn. A bu hwyr a bu bore, y chweched dydd. Felly gorffennwyd y nefoedd a’r ddaear a’u holl luoedd. Ac erbyn y seithfed dydd yr oedd Duw wedi gorffen y gwaith a wnaeth, a gorffwysodd ar y seithfed dydd oddi wrth ei holl waith. (Genesis 2:1,2)

2. Genesis 22:1-18

'Aberthu Isaac' - Michelangelo Merisi da Caravaggio (1571-1610)

Beth amser wedyn dyma Duw yn rhoi Abraham ar brawf. "Abraham!" meddai Duw. "Ie, dyma fi." atebodd Abraham. Ac meddai Duw wrtho, "Plîs, cymer dy fab Isaac - yr unig fab sydd gen ti, yr un rwyt ti’n ei garu - a dos i ardal Moreia. Yno dw i am i ti ei ladd a llosgi ei gorff yn offrwm ar un o’r mynyddoedd. Bydda i’n dangos i ti pa un." (Genesis 22: 1,2 beibl.net)

Datrys Duw, chwilio i eithaf Paham

y cread; dyna a roddwyd i rai,

ac yn eu plith Abraham.

Un a fu’n gwrando’r distawrwydd,

y tawelwch anfaterol,

a chlywed ynddo lais yr Arglwydd;

un felly ydoedd Abraham.

Hen ŵr, hen gnawd

wedi hir ymdeithio’r ddaear

un dydd, un dydd enbyd,

yn clywed y llais yn dywedyd,

"Cymer yr awr hon dy fab,

dy unig fab, yr hwn a hoffaist,

a dos i dir Moreia

ac ar un o’r mynyddoedd yno

yr hwn a ddywedaf wrthyt

offryma ef yn boeth offrwm."

Yn yr hanes ni ddywedir dim am y nos honno,

y tywyllwch hwnnw oedd y tu hwnt i eiriau,

ond nodir, "Ac Abraham a fore-gododd."

Gwnaeth y pethau hynny

y byddai dyn yn eu gwneud wrth gychwyn ar daith offrwm,

a dim ond efô a wyddai

ystyr dychrynllyd y cwbwl.

Cyfrwyodd ei asyn,

cymerodd ei ddau lanc gydag ef;

a’r mab, yr hwn a hoffodd.

Holltodd hefyd y coed, fel hollti ei einioes ...

Y trydydd dydd, ym Moreia,

Dyrchafodd Abraham ei lygaid

a gweld y lle,

y lle na allai ei anifail na llanciau ei dŷ

na neb, ond ef a’i fab, fynd iddo,

"Arhoswch chwi yma gyda’r asyn."

Coed ar gefn y mab;

tân, cyllell - honno yn ei law ei hun.

Tân a chyllell y gwybod hefyd yn ei galon

trwy’r dringo i’r lle hwnnw.

"Fy nhad," meddai’r mab -

lleiddiad hefyd - ond dywedodd,

"Wele fi, fy mab."

"Wele dân, fy nhad, wele goed

ond pa le mae yr oen?"

"Fy mab, Duw a edrych iddo’i hun

am oen yr offrwm."

A daethant i’r lle,

adeiladu allor, gosod y coed

yn araf, mewn trefn.

Ac yna,

yna gosod y mab,

ei rwymo wrth y coed,

edrych arno, ac estyn llaw

i gymryd y gyllell a lladd.

Yn y cyfyngder hwnnw

torrodd hen ddealltwriaeth dynion:

"Na wna ddim iddo."

Ac wele gariad yno,

yn hwrdd yn y drysni.

Datodwyd y mab, a datodwyd dyn

yn yr adnabod hwn:

"Y dyn, cadw di dy fab.

Dacw’r hwrdd yn y drysni;

Dacw Grist yn y berth."

Ac Abraham a alwodd y lle hwnnw

yn Jehofa-Jire,

sef, heddiw, fel y dywedir,

"Ym mynydd yr Arglwydd y gwelir."

(‘Abraham ac Isaac’ gan Gwyn Thomas; ‘Croesi Traeth; 1978. Gwasg Gee)

3. Exodus 14:15,16; 19-22 (WM)

'Exodus' - Sieger Köder (1925-2015)

Yr ARGLWYDD a ddywedodd wrth Moses, Paham y gweiddi arnaf? dywed wrth feibion Israel am gerdded rhagddynt.

A chyfod dithau dy wialen, ac estyn dy law ar y môr, a hollta ef; a meibion Israel a ânt trwy ganol y môr ar dir sych.

Ac angel Duw, yr hwn oedd yn myned o flaen byddin Israel a symudodd, ac a aeth o’u hôl hwynt; a’r golofn niwl a aeth ymaith o’u blaen hwynt, ac a safodd o’u hôl hwynt.

Ac Efe a ddaeth rhwng llu yr Eifftiaid a llu Israel; ac yr ydoedd yn gwmwl ac yn dywyllwch i’r Eifftiaid, ac yn goleuo y nos i’r Isrealiaid, ac ni nesaodd y naill at y llall ar hyd y nos.

A Moses a estynnodd ei law ar y môr; yr ARGLWYDD a yrrodd y môr yn ei ôl, trwy ddwyreinwynt cryf ar hyd y nos, ac a wnaeth y môr yn sychdir, a holltwyd y dyfroedd.

A meibion Israel, a aethant trwy ganol y môr ar dir sych; a’r dyfroedd oedd yn fur iddynt, o’r tu dehau, ac o’r tu aswy.

4. Eseia 45: 2,3 (BCN)

Mi af o’th flaen di

i lefelu’r amddiffynfeydd;

torraf y dorau pres,

a dryllio’r barrau haearn.

Rhof iti drysorau o leoedd tywyll,

wedi eu cronni mewn mannau dirgel,

er mwyn iti wybod mai myfi yw’r ARGLWYDD.

5. Eseciel 37:1-14 (BCN)

Gofynnodd imi, ‘Fab dyn, a all yr esgyrn hyn fyw?’ Atebais innau, ‘O! Arglwydd DDUW, ti sy’n gwybod.’ Dywedodd wrthyf, ‘Proffwyda wrth yr esgyrn hyn a dywed wrthynt, ‘Esgyrn sychion, clywch air yr ARGLWYDD ... Wele, fe roddaf fi anadl ynoch.

Boed i’r ychydig adnodau hyn fod yn gyfrwng i ni ymdawelu a chofio’r adegau hynny pan aethom i deimlo’n ddigalon, a bywyd yn ddyffryn llawn o esgyrn sychion.

Efallai, bod bywyd i rywrai y gwyddom amdanynt yn ddyffryn o esgyrn sychion heno.

A’i dyffryn yn llawn esgyrn yw’r eglwys?

Mae sawl dyffryn yn llawn o esgyrn sychion yn y byd:

Dyffryn rhyfel a thrais

Dyffryn adfyd ac anobaith

Dyffryn newyn a syched

Dyffryn hiraeth a dolur

Dyffryn afiechyd a llesgedd

Dyffryn unigrwydd ac ofn.

... a gwelais lawer iawn o esgyrn ar lawr y dyffryn...(Eseciel 37: 2a BCN)

Gofynnodd imi, ‘Fab dyn, a all yr esgyrn hyn fyw?’ Atebais innau, ‘O Arglwydd DDUW, ti sy’n gwybod.’ Dywedodd wrthyf, ‘Proffwyda wrth yr esgyrn hyn a dywed wrthynt, ‘Esgyrn sychion, clywch air yr ARGLWYDD...Wele, fe roddaf fi anadl ynoch, a byddwch fyw.’’

Boed i anadl nerth ac adfywiad, tangnefedd a chytgord, gwirionedd a gallu, diddanwch a chysur ymweld â ni, nhw, yr Eglwys fawr, a’r eglwys fach leol, a’r byd ben baladr i fywhau eneidiau, i feddiannu calonnau, i oleuo meddyliau, i rymuso ewyllys, ac i arwain pobl i fywyd; bywyd amgenach na fodoli - bywyd sydd yn ddawns o lawenydd.

6. Plethiad o Ioan 20:1-18 a ‘O Farw’n Fyw’ gan Gwyn Thomas (‘Symud y Lliwiau’, 1981. Gwasg Gee).

'Mair Magdalen yn yr ardd' - Anhysbys

Neb,

Does yna neb,

neb, neb all osgoi

y troi hwnnw i wynebu’r tywyllwch

y troi hwnnw i’r tywyllwch

sydd dros riniog y drws diwethaf,

tywyllwch anorchfygol

y mynediad terfynol.

Ar y dydd cyntaf o’r wythnos, yn fore, tra oedd hi eto’n dywyll, dyma Mair Magdalen yn dod at y bedd, ac yn gweld bod y maen wedi ei dynnu oddi wrth y bedd.

... datgloi angau a fu yno,

troi’r allwedd ym mhyrth marwolaeth

ac agor y tywyllwch.

Ond pa feidrolyn, yn y dyddhau hwnnw,

na fuasai, â’i amgyffred cnawdol,

yn meddwl mai dynion fu yno,

dynion yn ysbeilio?

Rhedodd, felly, nes dod at Simon Pedr a’r disgybl arall, yr un yr oedd Iesu yn ei garu. Ac meddai wrthynt, "Y maent wedi cymryd yr Arglwydd allan o’r bedd, ac ni wyddom le y maent wedi ei roi i orwedd."

A’r ddau ddisgybl a aeth i’r bedd ...

Yr oedd popeth yno mewn trefn,

A’r ddau ddisgybl a ddaeth allan o’r bedd

yn llawn gorfoledd yr atgyfodiad.

Ond Mair oedd y tu allan yn wylo ...

A hi, drach ei chefn, a welodd un yn sefyll.

... gwelodd Iesu yn sefyll yno, ond heb sylweddoli mai Iesu ydoedd. "Wraig," meddai Iesu wrthi, "pam yr wyt ti’n wylo? Pwy yr wyt yn ei geisio?" Gan feddwl mai’r garddwr ydoedd, dywedodd hithau wrtho, "Os mai ti, syr, a’i cymerodd ef, dywed wrthyf lle y rhoddaist ef i orwedd, ac fe’i cymeraf fi ef i’m gofal."

Yna dywedodd y dieithr hwnnw,

yr un oedd yno’n sefyll, "Mair".

Un gair, "Mair", a’r marw

a gyfododd yn fyw ...

Un gair a dorrodd ei hiraeth,

un gair a drywanodd ei holl amheuaeth,

un gair a ebilliodd trwy dywyllwch y farwolaeth

dynn oedd amdani fel maen du.

A hi esgynnodd o’r bedd.

Un, daeth un yn ôl

dros riniog y tywyllwch;

daeth un yn ôl.

Dros ffin y cnawd marwol

y mae tystiolaeth, y mae

tystiolaeth fod yno oleuni sy’n anorchfygol.

Homili

Pam Oedfa Noswyl y Pasg? Mae’r Pasg yn digwydd liw nos. Nid gyda’r wawr, ond liw nos. Ar y dydd cyntaf o’r wythnos, yn fore, tra oedd hi eto’n dywyll, dyma Mair Magdalen yn dod at y bedd, ac yn gweld bod y maen wedi ei dynnu oddi wrth y bedd (Ioan 20:1 BCN).

Yn ôl Ioan felly, os i chi’n bwriadu dathlu’r Pasg gyda gwawr y bore, ‘rydych eisoes rhy hwyr. Mae’r wyrth wedi digwydd. Liw nos, cododd Iesu!

Yn y tywyllwch, liw nos, mae Iesu'n dychwelyd o farw’n fyw. Dychwelyd heb fod neb yn gweld - ni fu’r un llygad dyst i ryfeddod yr Atgyfodiad. Fe ddaw, gan fenthyg ei ddelwedd ei hun, fel lleidr yn y nos (Mathew 24:36-44). Yn Efengyl Ioan, ni cheir angylion parod eu hesboniad a’u cysur. Pan ddônt - ac fe ddônt hwythau hefyd, braidd yn hwyr - cwestiwn pigog, nid ateb cysurlawn sydd ganddynt i gynnig: ... plygodd Mair i edrych i mewn i’r bedd, a gwelodd ddau angel mewn dillad gwyn yn eistedd lle’r oedd corff Iesu wedi bod yn gorwedd, un wrth y pen a’r llall wrth y traed. Ac meddai’r rhain wrthi, "Wraig, pam yr wyt ti’n wylo?" (Ioan 20: 11-13 BCN). ‘Roedd Mair wedi disgwyl ... gobeithio ... gweld yno gorff, ond gwelodd wacter, hollt yn y tywyllwch.

Bu’r Pasg i mi erioed yn ffrwd o olau; prysurdeb capel; siocled, cinio dydd Sul mwy sylweddol nag arfer; dillad newydd a ‘Cododd Iesu!’ E. Cefni Jones (1871-1972), ond, yn ddiweddar daeth yr hen hen arfer o gadw Gwylnos y Pasg yn bwysig i mi. Mae ystyried y Pasg liw nos yn newid ein deall ohono.

Perthyn i’r Wylnos draddodiadol cyfres o ddarlleniadau - hyd at 13 o wahanol ddarlleniadau, y rhan fwyaf helaeth ohonynt yn dod o’r Hen Destament. Yr un peth sydd yn tynnu’r darlleniadau ynghyd yw’r nos; tywyllwch - a Duw ar waith yn y tywyllwch.

Yn y dechreuad creodd Duw y nefoedd a’r ddaear. Yr oedd y ddaear yn afluniaidd a gwag, ac yr oedd tywyllwch ar wyneb y dyfnder ...

Yn yr hanes ni ddywedir dim am y nos honno,

y tywyllwch hwnnw oedd y tu hwnt i eiriau,

ond nodir, "Ac Abraham a fore-gododd."

Gwnaeth y pethau hynny

y byddai dyn yn eu gwneud wrth gychwyn ar daith offrwm,

a dim ond efô a wyddai

ystyr dychrynllyd y cwbwl.

Cyfrwyodd ei asyn,

cymerodd ei ddau lanc gydag ef;

a’r mab, yr hwn a hoffodd.

Holltodd hefyd y coed, fel hollti ei einioes,

ac yna efe a gyfododd ac aeth.

Ac Efe a ddaeth rhwng llu yr Eifftiaid a llu Israel; ac yr ydoedd yn gwmwl ac yn dywyllwch i’r Eifftiaid, ac yn goleuo y nos i’r Isrealiaid, ac ni nesaodd y naill at y llall ar hyd y nos.

... a gwelais lawer iawn o esgyrn ar lawr y dyffryn ... Ie, pe rhodiwn ar hyd glyn cysgod angau ...

Ar y dydd cyntaf o’r wythnos, yn fore, tra oedd hi eto’n dywyll, dyma Mair Magdalen yn dod at y bedd, ac yn gweld bod y maen wedi ei dynnu oddi wrth y bedd.

Yn Efengyl Ioan, hanfod Sul y Pasg yw pobl yn mynd a dod, yn ceisio deall arwyddocâd yr hyn mae Duw eisoes wedi gwneud, cyn toriad gwawr y bore. Liw nos bu Duw ar waith; ar fore’r Pasg mae pobl Dduw yn gweld nad diwrnod newydd mo’r heddiw newydd hwn, ond byd newydd. Liw nos, daw newid byd, ac fel y disgyblion gwreiddiol, mae disgyblion Iesu hyd heddiw yn mynd a dod, yn ceisio deall arwyddocâd rhyfeddol y rhyfedd ryfeddod hwn.

Yn od iawn, ac yn eironig braidd, Iddew, rabi bu’n gymorth i mi i gael gafael ar hyn. Tueddwn i feddwl fod y diwrnod newydd yn dechrau toc wedi hanner nos, neu gyda thoriad y wawr. Anghofiwyd gennym fod diwrnod y Beibl - diwrnod Iesu a’i bobl - yn dechrau gyda machlud haul. Wrth i bobl fynd i’w gorffwys, â Duw at ei waith. Mae’r Sabath Iddewig yn dechrau gyda machlud haul nos Wener, ac yn gorffen gyda machlud yr haul ddydd Sadwrn. Dwi’n gweld bo’ fi wedi methu’n llwyr i gyfleu gwefr hyn i chi! Gyda’r dydd yn dechrau gyda machlud haul, man cychwyn pob dydd yw tywyllwch, gorffwys, llonyddwch - ninnau’n segur a Duw ar waith. Dyma fel mynegodd Laura Janner-Klausner (gan. 1963) hyn o wirionedd, mewn un Thought for the Day ar Radio 4: The first part of the day passes in darkness ... but not in inactivity. God is out growing the crops even before the farmer is up and knitting together the wound before the clinic opens.

Arswydwn rhag y nos: yn y nos mae bwganod. Na, yn y nos mae Duw; liw nos mae Duw ar waith yn tynnu bywyd o afael marwolaeth yn ôl: Rhof iti drysorau o leoedd tywyll. Dyna pam, am wn i, mai buddiol yw dod yng nghyd i gadw Gwylnos y Pasg.

Dwi am orffen gyda geiriau Gwyn Thomas (gan. 1936), a Wendell Berry (gan. 1934):

To know the dark, go dark. Go without sight

and find that the dark, too blooms and sings.

Un, daeth un yn ôl

dros riniog y tywyllwch;

daeth un yn ôl.

Dros ffin y cnawd marwol

y mae tystiolaeth, y mae

tystiolaeth fod yno oleuni sy’n anorchfygol.

‘Rwy’n dewis Iesu a’i farwol glwy’

yn Frawd a Phriod imi mwy;

ef yn Arweinydd, ef yn Ben,

i’m dwyn o’r byd i’r nefoedd wen.

Wel dyma un, O! dwedwch ble

y gwelir arall fel efe

a bery’n ffyddlon im o hyd

ymhob rhyw drallod yn y byd?

Pwy wrendy riddfan f’enaid gwan?

Pwy’m cwyd o’m holl ofidiau i’r lan?

Pwy garia ‘maich fel Brenin ne’?

Pwy gydymdeimla fel efe?

Wel ynddo ymffrostiaf innau mwy;

fy holl elynion, dwedwch, pwy

o’ch cewri cedyrn, mawr eu rhi’,

all glwyfo mwy f’Anwylyd I?

(William Williams, 1717-91)

Gweddi

Fe gafodd Uffern barti-dathlu bnawn Gwener d’wetha’.

Cuddiwyd yr haul mewn cywilydd, a daeth nos.

Boddwyd ein breuddwydion gan ddagrau’r siom.

Ciliodd bob gobaith-yfory-gwell.

Ni a feddyliwn mai hwn oedd yr un a waredai ...

Twyllwch.

Marwolaeth.

Gwacter.

Twyllwch.

Ond heno, treiglir y maen.

Heno, gwelir olau - goleuni anorchfygol.

Heno, clywir siffrwd bywyd newydd.

Heno, mae sawr gobaith yn yr awyr.

Heno, mae blas cariad ar y gwynt.

Heno, mae awel ffydd yn gynnes symud.

Tywyllwch

Bywyd.

Tywyllwch.

Un, daeth un yn ôl

dros riniog y tywyllwch;

daeth un yn ôl.

Dros ffin y cnawd marwol

y mae tystiolaeth, y mae

tystiolaeth fod yno oleuni sy’n anorchfygol.

Amen.

Gweddi’r Arglwydd

Y Fendith

EGWYL O DDEFOSIWN - DYDD SADWRN YR WYTHNOS FAWR

AROS ... AROS

F’Arglwydd Iesu Grist, fab Duw, Waredwr, bydd drugarog wrthyf. Amen.

Fe ddilynodd y gwragedd oedd wedi dod gyda Iesu o Galilea, a gwelsant y bedd a’r modd y gosodwyd ei gorff. Yna aethant yn eu holau i baratoi peraroglau ac eneiniau (Luc 23:55.56a BCN).

Mudandod.

Heddiw, fel teulu - fel pob teulu wedi marw anwylyd - mudan ydym. Ein byd i gyd ar gau.

Heddiw yw dydd yr aros.

Milwyr yn aros.

Disgyblion yn aros.

Mair Magdalen, Salome a Mair mam Iago yn aros.

Ti’n aros.

Fi’n aros.

Aros ... aros.

Mewn distawrwydd ystyriwch y cwestiwn isod:

A ydym yn credu y bydd i’r gronyn gwenith ddwyn llawer o ffrwyth?

Yn dawel meddyliwch dros eiriau Iesu:

... codwch eich calonnau, dw i wedi concro’r byd (Ioan 16:33b beibl.net).

... cymerwch gysur, myfi a orchfygais y byd (Ioan 16:33b WM).

Nodwch ar ddarn papur, neu meddyliwch yn ystyriol am boen aros; gwerth aros ... gwobr aros.

(OLlE)