PREGETH NOS SUL

Tymor yr Adfent - 3

Ioan Fedyddiwr yn yr Anialwch; o’r 15fed Ganrif gan Geertgen tot Sint Jans (1465-1495). Oen; nant, dolydd a choed; adar a defaid; Jerwsalem yn y cefndir. Pioden. Ioan … yn hel meddyliau! Onid oes rywbeth ychydig yn ddigalon amdano? Mae’r bioden yn arwydd o dristwch. Cofier y llun Geni Iesu gan Piero della Franscesca; pioden ar do'r stabl ... yn llawenydd y Geni, tristwch y Groes. Digalonni yw’r demtasiwn barod yn ein plith fel crefyddwyr yn 2015. Llai na 5% o boblogaeth Cymru yn mynychu lle o addoliad ar Sul cyffredin ... nifer a dderbynnir yn aelodau yn lleihau ... prinder ymgeiswyr i’r weinidogaeth ... Cristnogaeth yn cyfrif fawr o ddim ym mywyd ein gwlad ... digalonni. Ond rhaid peidio digalonni! Nid pwysau ffasiwn, nac awydd am fod yn ‘barchus’, sy’n cymell y 5% i fynychu lle o addoliad; ac er gwaethaf anwybodaeth Feiblaidd, cynyddu a wna’r diddordeb yn y math o ddiwinydda a geisia bod yn berthnasol i fywyd heddiw. Sôn am bobl Crist, am Gristnogion, a wna’r Testament Newydd. Rhaid i ninnau ddilyn ei esiampl. Nid athrawiaeth uniongred na chyfundrefn eglwysig ddelfrydol yw cynnyrch arbennig yr Efengyl, ond unigolyn yng Nghrist. Wrth ochr yr Ioan digalon, Wele Oen Duw (Ioan 1:29a). Eistedd yr Oen yn dawel, yn gwbl gysurus. Er mor fychan a gwan ydyw, hwn a orfu. Codwn felly ein calonnau. Nid oes disgwyl i Gristnogion digalon allu cyflawni fawr o ddim. Colli hyder yw’r golled drymaf. Lle anobeithiol i Iesu lwyddo ynddo oedd Samaria, yn ôl y disgyblion ... efallai, ond yn Samaria y clywyd Iesu yn mynnu: ...codwch eich llygaid ac edrychwch ar y meysydd, oherwydd y maent yn wyn ac yn barod i’w cynaeafu. (Ioan 4:35)

Ioan Fedyddiwr yn Pregethu, c.1775 gan Anton Raphael Mengs (1728-1779). Yn y llun down wyneb yn wyneb ag Ioan tanllyd, peryglus a bygythiol. Ioan grymus ac egnïol. Ymaflodd Duw ynddo, fe’i meddiannwyd. Ceir gwirioneddau y gellir eu meddiannu; eu deall, eu dadansoddi a’u derbyn. Mae mathau eraill o wirioneddau sydd yn ein meddiannu ni. Gwirionedd felly yw cred yn Nuw. Duw sy’n gafael ynom ni, yn ein hawlio, ein hargyhoeddi a’n cyfareddu. Dyma Ioan y llun hwn! Yr Adfent hwn boed i ni estyn i Dduw’r cyfle i ymaflyd ynom o’r newydd. Fel y cydiodd gynt ym Moses a’i ddefnyddio i arwain pobl o gaethiwed yn yr Aifft, boed i Dduw ymaflyd ynom ninnau, a ninnau, o’r herwydd, yn cyhoeddi rhyddid, ac yn cydsefyll yn erbyn gormes ac anghyfiawnder. Boed i Dduw ymaflyd ynom, a ninnau, o’r herwydd, yn cyhoeddi Ei ewyllys i’n hoes a’n cenhedlaeth. Boed i Dduw ymaflyd ynom, i fod yn bobl i Dduw, yn deulu’r ffydd, yn gymdeithas yr Ysbryd. Byddwn barod i gael ein meddiannu a’n defnyddio gan Dduw!

Ffresgo gan Domenico Ghirlandaio (1449-1494): Ioan Fedyddiwr yn Pregethu, 1490. Saif Ioan ar graig: ar y graig hon yr adeiladaf fy eglwys, ac ni chaiff holl bwerau angau y trechaf arni (Mathew 16:18). Yn ei law mae gwialen ar ffurf groes. Beth a wnawn ni felly? (Luc 3:10a), gofyn y bobl; Rhaid i ddyn, etyb Ioan, a chanddo ddau grys eu rhannu â dyn heb yr un crys, a rhaid i ddyn a chanddo fwyd wneud yr un peth (Luc 3:11). Yn dawel a disylw daw Iesu ar hyd yn llwybr tuag at Ioan a’i bobl; nid oes neb yn sylwi arno! Neb yn gweld bod gwrthrych y bregeth wedi cyrraedd! ...y mae un yn sefyll yn eich plith, un nad ydych chwi’n ei adnabod (Ioan 1:26) Ni yw’r bobl yn y ffresgo. Gellir bod mor brysur yn addoli a gwasanaethu Iesu, a chyflawni pethau da yn ei enw gan fethu ei adnabod, ag yntau yn sefyll wrth ein hymyl! Gweld Iesu ...â ninnau’n chwilio am le i barcio? ...yn chwilio am arian mân i dalu amdano? ...wrth siopa? ...yng nghanol cymhlethdodau llawen, a llawenydd cymhleth yr aelwyd? ...pan mae’r trên yn hwyr, y peiriant golchi yn gollwng, y cyfrifiadur yn ystyfnigo a’r ffôn yn canu’n ddiddiwedd? ...wedi blinon lân ar bob peth a phawb, ac â ni’n hunain? Dyna neges y llun! Heb na ffwdan na chynnwrf daw Iesu atom; yn y ffyrdd mwyaf amgen, ar yr adegau mwyaf annisgwyl ac anghyfleus! Dyna pryd daw Iesu i ganol ein crefydda, i ganol ein bywyd ac i ganol ein byw.

PREGETH BORE SUL

Tymor yr Adfent – 2

Coeden Jesse, 1499 gan Absolon Stumme (m. 1499). Almaenwr a brentisiwyd yn Hamburg; yno yn y gadeirlan, uwchben yr Allor Fawr y gwelir y gwaith celf hwn. Yn un o ddelweddau’r Adfent, neges syml y Goeden Jesse yw mai Iesu yw penllanw canrifoedd o obeithio a dyheu am frenin. Tad Dafydd oedd Jesse ...O’r cyff a adewir i Jesse fe ddaw blaguryn, ac fe dyf cangen o’i wraidd ef... (Eseia 11:1). Iesu yw’r blaguryn a ddaw o’r cyff a adewir i Jesse ac ef. Hefyd, yw’r (g)angen a dyf o’i wraidd ef. Yn y llun, ar ei orsedd, mae Duw; yn cysgu, wrth ei draed, mae Jesse. ...bydd ysbryd yr Arglwydd yn gorffwys arno, yn ysbryd doethineb a deall, yn ysbryd cyngor a grym, yn ysbryd gwybodaeth ac ofn yr Arglwydd... (Eseia 11:2). I ysbryd Duw y priodolir cymeriad a gallu’r Brenin. Er mor bwysig Jesse, Duw sydd yn cyflawni ei fwriad. Ar ei orsedd mae Duw; wrth ei draed, yn cysgu, mae Jesse. Gwelir cyndeidiau brenhinol Iesu fel ffrwyth ar y goeden. Ar dop y goeden gwelir Mair a’i baban; pennaf ffrwyth Coeden Jesse yw’r bychan hwn. Nid Crist grymus, ond Crist noeth, gwelw a gwan ym mreichiau’i fam. Mae’r bychan yn gwbl ddibynnol ar ei fam fel yr ydym ninnau yn gwbl ddibynnol ar y bychan. Fe’n hatgoffir gan yr arlunydd fod cyfrinach gwir fawredd i’w ganfod, nid mewn grym a golud bydol, na chwaith amlygrwydd a chlod, ond mewn gwyleidd-dra, gostyngeiddrwydd a pharodrwydd i weini ar eraill. Atgoffa Coeden Jesse Absolon Stumme bod Duw yng Nghrist yn ein cymell i gerdded llwybr gostyngeiddrwydd, i ganfod y nerth sydd mewn gwendid a’r grym sydd mewn gwyleidd-dra. Hawdd anwybyddu hyn; cofiwn, Mab y Dyn, yntau, ni ddaeth i gael ei wasanaethu ond i wasanaethu (Marc 10:45). Dangosodd Iesu mai’r unig waredigaeth o afael grym, a’r dinistr a’r gwallgofrwydd a achosir ganddo yw gweithredu grym gwahanol. Grym cariad, tynerwch a maddeuant. Deall amgen oedd deall Iesu o rym: grym i ymatal rhag defnyddio grym i ddinistrio a rheoli er mwyn creu a rhyddhau.

Ioan Fedyddiwr yn Pregethu, c.1665 gan Mattia Preti (1613-1699). Pregeth lem oedd pregeth Ioan yn yr anialwch: Chwi epil gwiberod! Pwy a’ch rhybuddiodd i ffoi rhag y digofaint sydd i ddod? (Luc 3:7) Nid yw pregethwriaeth o ddiddordeb i Ioan! Â ymlaen: mae’r fwyell eisoes wrth wraidd y coed; felly, y mae pob coeden nad yw’r dwyn ffrwyth da yn cael ei thorri i lawr a’i bwrw i’r tân. (Luc 3: 9) Trwy gyfrwng ei lun fe’n tynnir gan Preti o’r ymylon diogel i mewn i ganol y llun at Ioan wyllt a pheryglus. Gwelir gwialen a baner. Y wialen yn arwydd o awdurdod Ioan fel proffwyd; ar y faner gwelir y neges Wele Oen Duw. (Ioan 1:29a). Ar waelod y llun, gwelir oen. Cyflwynir y cyff yn fath o bulpud i Ioan, ond hefyd fel allor. Mae ei wisg goch yn llifo dros y cyff, fel gwaed. Aberthir yr oen; daw bywyd a chyfle newydd ac mae Preti yn cyfleu hynny trwy gysylltu Ioan â’r cyff marw. Gyda’r cyff a’r corff yn un, mae braich estynedig Ioan fel cangen ... O’r cyff a adewir... fe ddaw blaguryn... fe dyf cangen o’i wraidd ef... (Eseia 11:1). Yng nghornel dde'r llun gwelir angel yn syllu atom ni. Dyma Air Duw yn dod atom ni (Luc 3: 3). Gwaith yr angel yw ein cael i gamu i mewn i’r llun, i fod â rhan ynddo. Daeth Ioan o’r diffeithwch; myn yr ysgolheigion iddo droi cefn ar grefydda’r Deml, a gwleidyddiaeth y ddinas, o’i wirfodd. O’r diffeithwch daearyddol, daeth Ioan i ganol anialwch crefyddol a gwleidyddol ei gyfnod i bregethu. Mae neges Ioan yn un gyfoes a pherthnasol i 2015. Onid yw ein byd yn anialwch; mae ein pobl ar goll, ein cenedl yn hesb a’n crefydd yn sych. Geilw'r angel arnom i fentro i fod fel llais yn paratoi yn anialwch ein byd a’n byw ffordd yr Arglwydd. Unionwn y llwybrau, gan lenwi pob ceulan, lefelu pob mynydd a gwneud y llwybrau troellog yn union a’r ffyrdd garw yn llyfn, er mwyn i’n pobl weld iachawdwriaeth Duw. Onid dyma ein gweinidogaeth?

'ANGEL AG ADNOD' ADFENT Y TEULU (15)

Chwiliwch heddiw am yr angel hwn a'r adnod hon:

GWAED EIN HARGLWYDD IESU...

Gwaed ein Harglwydd Iesu Grist a gadwo dy gorff a'th enaid i fywyd tragwyddol...

Mae’r gwaed a redodd ar y groes

o oes i oes i’w gofio...

(Robert ap Gwilym Ddu, 1766-1850; CFf.: 492)

...â’i werthfawr waed fe dalodd

eu dyled oll i lawr...

(Morgan Rhys, 1716-79; CFf.: 511)

...trwy rinwedd ei waed

mawr heddwch a wnaed...

(Cynddelw, 1812-75; CFf.:538)

Gwaed ein Harglwydd Iesu...

Ein tueddiad naturiol ddigon wrth wrando neu ddarllen y geiriau hyn, yw meddwl am wawd a gwatwar y Groglith: am goron ddrain...am ergyd lethol y morthwyl, hoelen yn tasgu trwy’r cnawd i ddwfn y pren. Gwaed yn ffrydio, diferu, dylifo...

Ond, beth pe bawn yn meddwl, yn hytrach am y llinyn bogail, pibelli glas a choch ym mhleth yn ei gilydd, yn creu a chynnal y bywyd bychan bach hwnnw a oedd yn araf araf yn ymffurfio yng nghroth Mair?

Beth pe bawn yn meddwl am Mair, ei chnawd yn ffurfio cnawd; yn creu rhwydwaith o fwydo a thyfu, gofal a chelloedd gwaed, iechyd a hemoglobin; calon pedair siambr y mamolion yn ymffurfio; gwaed yn bwydo, creu, cynnal, gwaed yn ffurfio system fasgwlaidd Duw mewn cnawd.

Ffurfiwyd calon Crist yng nghorff Mair. Yn y dechreuad, llifodd ei waed yntau yng ngwythiennau, trwy falfiau ei chalon hithau. Yn ei chroth, cell wrth gell, ffurfiwyd menter Duw.

Gwaed ein Harglwydd Iesu...

Mae a wnelo’r geiriau nid yn unig ag artaith y groes, ond hefyd â gwyrth Bethlehem. Ie, holl bwysig yw cofio aberth y groes; mae dathlu menter y preseb llawn mor bwysig. Ofer yr aberth heb y fenter. O bawb, am wn i o leiaf, Gerallt Lloyd Owen (1944-2014), o’r beirdd i gyd, sydd yn deall yr ymgnawdoliad orau:

I’w Duw o’i gŵydd pryd a gwedd a roes hon,

Rhoes waed i Dangnefedd,

Rhoi anadl i’r Gwirionedd

A rhoi bod i wacter bedd.

(Cilmeri a cherddi eraill; Gwasg Gwynedd, 1991)

(OLlE)

'ANGEL AG ADNOD' ADFENT Y TEULU (14)

Chwiliwch heddiw am yr angel hwn a'r adnod hon:

GENESARET

...daethant i Genesaret ac angori wrth y lan. (Marc 6:53b)

Paned a sgwrs yn y Terra Nova, Parc Llyn y Rhath

Terra Nova...

Pawb a’i baned, a’i daflen...ac ar y daflen honno’r geiriau: finished files are the result of years of scientific study combined with the experience of years.

Cyfaddefodd y Gweinidog ei fod yn gyson ddotio ar bethau fel hyn. Cawsom ganddo ddeng eiliad i ddarllen y frawddeg, ac wrth ddarllen rhaid oedd cyfrif sawl gwaith y defnyddir y llythyren ‘F’ ynddi.

Bwriwch iddi'r un modd!

Wel, sawl gwaith mae’r llythyren ‘F’ yn cael ei ddefnyddio yn y frawddeg? Unwaith? Dwywaith? Teirgwaith..? Pedair gwaith? Pump? Chwech?

Awn drwyddi felly. Mae un ‘F’ ar ddechrau’r frawddeg, a dyma’r ail ‘F’ yn FILES. Mae’r trydydd yn SCIENTIFIC. Felly mae ‘na dri ‘F’ yn y frawddeg. Ond, a sylwoch tybed ar yr ‘F’ yn yr OF cyntaf, a chofiwch mai 'na OF arall, ac felly ‘F’ arall. A welsoch chi honno? Mae ‘F’ arall yn yr OF olaf, cyn YEARS.

Mae’r rhan fwyaf o bobl, mae’n debyg, yn gweld tri a cholli tri! Felly y bu - ar y cyfan - heddiw dros baned. Tric ydyw, meddai’r Gweinidog. Seicoleg yw’r cyfan. Gan fod y rhan fwyaf ohonom wedi ein magu i ddarllen yn seinegol (phonetically), mae ein hymennydd yn ‘gweld’ dim ond yr ‘F’ sydd yn swnio fel ‘F’, nid yr ‘F’ sydd yn swnio fel ‘V’.

Diddorol? Efallai, ond beth a wnelo hyn â gweddi, gweddïo a’n bywyd defosiynol? Hawdd ddigon, awgrymodd y Gweinidog, yng nghanol llif byrlymog yr Ŵyl yw colli golwg ar Dduw; y Duw a ddaeth yn Faban, yr hwn sydd i ni’n Frenin, a’r Fraint fawr o’i ganlyn. Sylwodd pawb ar ddefnydd cyson o’r ‘F’! Diolch byth am dreigladau! Nid yn aml mae ein Gweinidog dweud hynny! O frawddeg ryfedd, daeth trafodaeth ryfedd o dda. Dyma’r prif bwyntiau:

• Awgrymodd un bod chwilio am yr ‘F’ yn ddarlun o’r rheidrwydd cyson i ddidoli rhwng y pwysig a’r dibwys wrth gadw Gŵyl y Nadolig, ac ym mhob agwedd o’n hymwneud â Duw ac a’n gilydd.
• Yn gymorth mawr i weld pob ‘F’ ym mrawddeg bywyd yw cymdeithas pobl Dduw. Cymdeithas nad oes ei bath yn unman arall. Cynnwys yr hen a’r ifanc, ceidwadol a chwyldroadol. Unir hwynt gan y wybodaeth mai brodyr a chwiorydd ydynt yng Nghrist. Dyma gymdeithas lle'r cyffwrdd meddwl â meddwl, ysbryd ag ysbryd; yn a thrwy’r gymdeithas hon gellir meithrin parch at Dduw, parch at eraill a hunan-barch.

Daeth ein hawr fach o drafodaeth i ben. Buddiol a da Genesaret. Aethom adre' yn sŵn yr englyn hwn gan Gwilym R.Tilsley (1911-97):

Dywysog Nef, dysg i ni - yn wylaidd

Dreulio dydd dy eni,

Rhag i fôr o wag firi

Guddio gwerth dy aberth di.

'ANGEL AG ADNOD' ADFENT Y TEULU (13)

Chwiliwch heddiw am yr angel hwn a'r adnod hon:

GWOBR HEDDWCH NOBEL

10fed o Ragfyr 1901...

Yn Stockholm, y 10fed o Ragfyr 1901 cyflwynwyd y Wobr Heddwch Nobel cyntaf oll. Cwmni dethol ydynt, enillwyr Gwobr Heddwch Nobel: Liu Xiaobo, Wangarri Muta Maathai, Jody Williams, Nelson Mandela, y Dalai Lama, Elie Wiesel; Desmond Tutu, Y Fam Teresa, Anwar Sadat. Gellid lledu’r cylch i gynnwys holl enillwyr holl wobrau gwahanol Nobel - mae bob un ohonynt wedi, ac yn cyfrannu’n fawr i’w gwahanol feysydd.

Cawn wefr o glywed am ddylanwad y bobl hyn, y gwahaniaeth a wnaethpwyd, ac a wneir ganddynt. Mae campau gwleidyddol, diwylliannol, llenyddol, gwyddonol, economaidd y mawrion hyn yn rhyfeddod - maent yn bobl i’w hedmygu’n fawr. Mae’n braf - angenrheidiol wir - cael pobl i’w hedmygu.

Mae gwaith ymchwil Dr Echo Wu o’r Hong Kong Institute of Education yn ceisio amlygu beth yn union yw cyfrinach llwyddiant y rheini a enillodd gwobrau Nobel.

Dengys gwaith ymchwil Dr Wu, a phentwr o ymchwil tebyg, nad anghyffredin y bobl ryfeddol hyn! Pobl debyg i’w cyfoedion ydynt bob un, ar wahân i un peth - fe berthyn i’r enillwyr i gyd y gallu syml i ddal ati i ddal ati nes cyrraedd y nod.

Mae gwaith ymchwil Dr Echo Wu yn codi cwestiynau digon lletchwith, er enghraifft: pe bai ti a fi yn dal ati i ddal ati ychydig yn dynnach, ychydig ym mhellach, ychydig yn hirach, a allem ninnau hefyd wneud llawn cymaint o wahaniaeth mewn cymuned, gwlad a byd?

Daliwn ati i ddal ati i ddal ati felly, ti a fi, nes cyrraedd y nod o well a dedwyddach byd.

(OLlE)